hedis alimlerinini taniyaq

[Hanbali]

Imam Buxari kimdir?

Onun adı Əbu AbdullaMəhəmməd ibn İsmayıl ibn İbrahim ibn əl-Muğira əl-Buxari əl-Cufidir. O,hicrətin 194-cü ilində Bəhratəng adlı Buxaraya yaxın bir kənddə anadanolmuşdur. Hicrətin 256-cı ilində isə, elə orada da vəfat etmişdir.

[Hanbali]

İmam Buxari İslamınhafizlərindən biridir. O, adı tanınmış alimlər sırasında sadalanır. Buxari hələkiçik yaşlarından elmə böyük maraq göstərmişdir. Onun dərin zəkası var idi. Ohəddi-büluğa çatmadan öncə Quranı əzbərləmişdir. Bundan sonra Buxaralımüəllimlərindən hədis öyrənməyə başlamışdır. On altı yaşında İbni Mübarəkinkitablarını oxumuşdur. Hədis toplamaq üçün bütün ölkələrdə, Xorasanda, İraqda, Hicazda,Şamda, Misirdə və sairədə yaşayan hədis alimlərinin yanına getmişdir. Çoxsaylıalimlərdən dərs almışdır. Insanlar onun yanına dünyanın bütün bölgələrindənaxışıb gəlirdilər.

[Hanbali]

Imam M?slim kimdir?

 

Tam ad? ?bu ?l-H?seynM?slim ibn H?cc?c ?n-Neys?buridir. Hicr?tin 206-c? ilind? Neys?bur ??h?rind?anadan olmu? v? 261-ci ilind? v?fat etmi?dir. H?dis ?yr?nm?k ???n Hicaza,Misir?, ?ama v? Iraqa s?f?r etmi?dir. H?dis elminin hafizl?rind?n v?imamlar?ndan say?l?r. Imam M?slimin zaman?nda v? ondan sonra ya?ayan aliml?ronun elmd? q?vv?tli v? h?rt?r?fli olmas?n? t?sdiq etmi?l?r.

[al-Fath]

Imam M?slim kimdir?

Tam ad? ?bu ?l-H?seynM?slim ibn H?cc?c ?n-Neys?buridir. Hicr?tin 206-c? ilind? Neys?bur ??h?rind?anadan olmu? v? 261-ci ilind? v?fat etmi?dir. H?dis ?yr?nm?k ???n Hicaza,Misir?, ?ama v? Iraqa s?f?r etmi?dir. H?dis elminin hafizl?rind?n v?imamlar?ndan say?l?r. Imam M?slimin zaman?nda v? ondan sonra ya?ayan aliml?ronun elmd? q?vv?tli v? h?rt?r?fli olmas?n? t?sdiq etmi?l?r.

Neys?bur - yani ?ran?n Xorasan vilay?tinin Ni?apur ??h?ri.

[Hanbali]

 

Imam ?bu Davud kimdir?

Imam ?bu Davudun tamad? S?leyman ibn ?l-???s ibn Ishaq ibn B??ir ?l-?zdi ?s-Sicist?nidir. O,Muh?mm?d pey??mb?rin -ona Allah?n salavat? v? salam? olsun- h?disl?rini?zb?rl?y?n hafizl?rind?n biridir. Hicr?tin 202-ci ilind? anadan olmu? v? 275-ciilind? v?fat etmi?dir.?bu Davud tan?nm?? h?dis alimi Buxarinin t?l?b?l?rind?n biri olmu?dur.O, ?z m??llimind?n ?oxlu faydalanm?? v? onun elmi uslubunu ?z?n? yol tutmu?dur.B?zil?ri bir ?ox keyfiyy?tl?rin? g?r? ?bu Davudu imam ?hm?d? b?nz?dirdil?r.

[Hanbali]

Imam Tirmizi kimdir?

Tam ad? ?bu Isa M?h?mm?d ibn Isa ibn S?vra?t-Tirmizidir. O, hicr?tin 209-ci ilind? anadan olmu? v? 279-ci ilind? v?fatetmi?dir. Tirmizi Buxarinin yan?nda uzun m?dd?tli d?rs alan t?l?b?l?rd?n biriidi.

Aliml?r onun elmli, hafiz, abid, zahid,Allahdan ?ox qorxan olmas?n? bildirmi?l?r. Allah qorxusu il? ?ox a?lamaqdanh?yat?n?n sonlar?nda g?zl?rinin kor olmas? da buna d?lal?t edir.

M??hur alim ?bu S?id ?l-Idrisi Tirmizi haqq?ndademi?dir: “O, h?dis elmind? s?z? q?bul olunan imamlardan biridir. “?l-C?mi”,“?l-Il?l v? tarix” kitablar? onun kamil elmli alim olmas?na i?ar?dir. Insanlaronun hafiz?sini n?mun? kimi misal ??kirdil?r.”

[Hanbali]

Imam Buxari a?las??maz elm? malik insan idi.Bel?ki o, ?z “S?hih C?mi” adl? ?s?rini ?zb?rd?n bildiyi alt? y?z min h?disini??risind?n se?mi?dir. Imam Buxari bu ?s?rin? toplad??? h?r bir h?disi ikir?k?t istixar? namaz? q?ld?qdan sonra yazm??d?r. O, bununla ?s?rin m?t?b?rm?nb? olmas?n? qorumaq ist?mi?dir. Kitab? yazmaqda m?qs?di Pey??mb?rd?n OnaAllah?n salavat? v? salam? olsun r?vay?t edil?n z?if deyil, s?hih, ham?ya b?lliv? isnad? tam olan h?disl?ri toplamaq olmu?dur. O ?s?rini m??yy?n bir sah?y?yox dinin h?r bir m?vzusuna h?sr etmi?dir. Bununla yana?? o, h?disl?rd?n fiqhim?s?l?l?rl? ba?l? n?tic?l?r ??xartm?? v? el?c? d? Pey??mb?rin Ona Allah?nsalavat? v? salam? olsun h?yat?n? ?ks etdir?n r?vay?tl?ri toplam??d?r. Onunham? t?r?find?n m?t?b?r say?lan bu ?s?ri misilsiz bir inciy? ?evrilmi?dir.

Onun h?dis n?ql etdiyi ?eyxi hafiz l?q?bliM?h?mm?d ibn B????r demi?dir: “D?nya hafizl?r d?rdd?r. Onlar Rey ??h?rind?ya?ayan ?bu Zuratu, Neys?burlu Muslim ibn H?ccac, S?m?rq?ndli Abdulla ibnAbdur?hman ?d-Darimi v? Buxaral? M?h?mm?d ibn ?smay?l ?l-Buxaridir.”

[Hanbali]

• Buxarinin “S?hih” ?s?rind? olan h?disl?rin say?
• Buxarinin m??ll?q v? mut?bi? r?vay?tl?r istisnaedilm?kl? t?krarl? ??kild? n?ql etdiyi h?disl?rin say? (7593) yeddi min be? y?zdoxsan ??d?r. Bu r?q?m, M?h?mm?d Fuad ?bd?lb?qinin hesablamalar?na ?sas?ng?st?rilmi?dir. Hafiz l?q?bli ?bn H?c?r is? h?disl?rin say?n?n (7397) yeddi min?? y?z doxsan yeddi oldu?unu s?yl?mi?dir. Buxarid? (1341) min ?? y?z q?rx bir?d?d m??ll?q h?dis vard?r. T?krars?z ??kild? is? t?xmin?n d?rd min h?disvard?r.
•  
• Buxarinin “S?hih” ?s?rin? yaz?lm?? ??rhl?r:
• Allah?n Kitab? istisna edilm?kl? aliml?rinx?susi diqq?t yetirdiyi ona b?rab?r ikinci bir kitab yoxdur. Aliml?r v?yazarlar ona m?xt?lif ??rhl?r yazm??, h?kml?rini b?yan ed?c?k izahlar vermi?,r?vay?t?il?ri, m??ll?q h?disl?ri haqda dan??m??, ??tin ba?a d???l?n v? yaziddiyy?tli olan s?zl?rin? ayd?nl?q g?tirmi? v? sair? elmi i?l?r g?rm??l?r.?s?rl? ba?l? coxsayl? ??rhl?r yaz?lm?? v? elmi t?dqiqatlar .r?lm??d?r. H?ttab?zil?ri onlar?n say?n?n y?z otuzu ke?diyini demi?l?r. ??rhl?rin ?n m?h?ursay?lan? a?a??dak?lard?r:
• 1. “F?thul bari ??rh S?hih ?l-Buxari”
• Bu ??rhi hafiz l?q?bli alim, ?eyx?lislam ?bulFadl ?hm?d ibn ?li ibn H?c?r ?l-?sqalani yazm??d?r. O, hicr?tin 852-ci ilind?v?fat etmi?dir. Onun ??rhi Buxarinin “S?hih” adl? h?dis kitab?na yaz?lm?? ?nb?y?k, h?tta dig?r ??rhl?rin tac? olan bir ?s?rdir. Dahi alim ??vk?ni bu ?s?rintay? b?rab?ri olmad???n? a?a??dak? s?zl?ri il? ifad? etmi?dir: “Hicr?td?n sonraf?th yoxdur.” (Y?ni, F?th ?s?rind?n sonra kimins? Buxarinin S?hihin? ??rhyazmas?na ehtiyac yoxdur.)
• ?bn H?c?r ?mr?n?n iyirmi be? ilini bu ??rh?h?sr etmi?dir. O bu i?in? 817-ci ild? ba?lam?? v?fat?ndan on il ?nc? y?ni,842-ci ild? is? sona ?atd?rm??d?r. ?s?ri tamamlamas? m?nasib?ti il? be? y?zdinar pul x?rcl?y?r?k b?y?k ziyaf?t d?z?ltmi?dir. H?min ziyaf?td? bir ?ox dinxadiml?ri i?tirak etmi?l?r.
• “F?thul-bari” adl? ??rh m?s?lmanlar t?r?find?nmisli g?r?nm?mi? ??hr?tl? qar??lanm??d?r. H?tta onun kitab ??klind? ?? y?zdinara sat?lmas? da s?yl?nilir. ?s?rin s?s-sora?? b?t?n d?nyaya yay?lm??d?r. O,dig?r ??rhl?rl? m?qayis?d? insanlar?n daha ?ox ?z tutduqlar? etibarl? m?nb?olmu?dur. G?n?m?zd? ?s?r on ?? cildd? ?ap edilir. Onun “H?dyus-s?ri” adl? m?q?ddim?sib?y?k cild ??klind? n??r edilir.
• Ibn H?c?r sanki “F?thul-bari” ?s?ri il?Buxarinin “S?hih”ini kamill??dirmi?dir. O, ?z?nd?n ?vv?l ya?am?? ?ks?raliml?rin Buxarinin “S?hih” kitab? il? ?laq?li s?zl?rini toplam??d?r. Sonra?z?n?n alimlik d?r?c?sini s?buta yetir?c?k s?viyy?d? onlar?n ?z?rind? mislig?r?nm?mi? elmi t?dqiqatlar .rm??d?r. O, z?man?sin? q?d?r ya?am?? aliml?rinb?y?k ?ks?riyy?tinin kitablar?n? ara?d?rm??d?r. Ibn H?c?rin bu ??rhini oxuyaninsan el? g?man edir ki, sanki o, m?st?qil ??kild? h?min kitablar? oxyur,aliml?rin s?zl?ri il? tan?? olur v? sonra da onlardan hans?n?n daha ?st?n n?z?rn?qt?si oldu?unu t?yin edir. ?s?rin x?susiyy?tl?rind?n biri d? onun h?disl?ba?l? b?t?n m?tnl?ri v? isnadlar? ?z?nd? ehtiva etm?si v? bu yolla da ir?lis?r?l?n r?yl?rd?n hans?n?n da d?zg?n olmas?n? qiym?tl?ndirm?y? imkanyaratmas?d?r.
• 2. “Umd?tul-qari fi ??rhil-Buxari”
• B?y?k h?cmli bu ??rh, hicr?tin 855-ci ilind? v?fatetmi? dahi alim B?dr?ddin Mahmud ibn ?hm?d ?l-Eyni ?l-H?n?fiy? m?xsusdur. O,adlara ayd?nl?q g?tirmi?, s?zl?rin dil?ilik, qrammatika, m?na, izah?na x?susiyer vermi?dir. H?disl?rd?n sual cavab yolu il? n?tic?l?r ??xartm??d?r.
• 3. “?r??dus-s?ri il? ??rh S?hih ?l-Buxari”
• Bu ??rh, hicr?tin 923-c? ilind? v?fat etmi??ih?buddin ?hm?d ibn M?h?mm?d ?l-Xatib ?l-Qastalani ?l-Qahiri ??-??fiit?r?find?n yaz?lm??d?r. Lakin h?qiq?td? o, ?bn H?c?rin v? ?l-Eyninin??rhl?rinin m?xt?s?r formas?d?r.
• 4. “?l-Kovk?b ?d-d?rari fi ??rh S?hih?l-Buxari”
• Bu ??rhi, hicr?tin 786-c? ilind? v?fat etmi???ms?ddin M?h?mm?d ibn Yusif ibn ?li ibn S?id ?l-K?rmani yazm??d?r. Iki hafiz,?bn H?c?r v? ?l-Eyni ?ks?r hallarda ?z?nd? coxsayl? faydalar da??yan h?min?s?r? ?z tutmu?lar. Ibn H?c?r demi?dir: “Bu ??rh ?z?nd? xeyli faydalar da??y?r.Lakin bununla yana?? orada n?ql edil?n r?vay?tl?rd? ?oxlu s?hvl?rburax?lm??d?r. Buna s?b?b is? n?qlin m?nb?d?n g?t?r?lm?m?si olmu?dur.”
• 5. ?mam N?sr?ddin ?li ibn M?h?mm?d ibn ?l-Munir?l-?sk?nd?rinin ??rhi. Bu b?y?k h?cmli ??rh t?xmin?n iyirmi cildd?n ibar?tdir.
• 6. “S?hih Buxarinin ??rhi”
• Bu ?s?r, ?bn Battal ad? il? tan?nan ?bul H?s?n?li ibn X?l?f ibn ?bd?lm?lik ?l- Qurtubi ?l-M?liki t?r?find?n yaz?lm??d?r. O,hicr?tin 449-cu ilind? v?fat etmi?dir. ??rh ?sas?n M?liki m?zh?binin fiqhim?zakir?l?ri ?zr? t?rtib edilmi?dir.
• 7. “?t-T?v?ih ??rh ?l-C?mius-S?hih”
• Bu ??rhi, hicr?tin 911-ci ilind? v?fat etmi?C?lal?ddin ?s-Suyuti yazm??d?r. Onun ad? ?oxsayl? ?s?rl?r yazan m??llifl?rs?ras?nda sadalan?r. Suyuti h?disin r?vay?ti v? ara?d?r?lmas? istiqam?tind? birne?? kitab yazm??d?r. O ?z ??rhind? h?disin s?zl?rin? d?z?li?l?r vermi?, ??tinba?a d???l?n s?zl?r? ayd?nl?q g?tirmi?, r?vay?tl?r aras?ndak? h?r n?vziddiyy?tl?ri aradan qald?rm??, nam?lum r?vay?t?il?rin kimliyini t?yin etmi? v?sair? dig?r i?l?r g?rm??d?r. Suyutinin ?z? ??rhi haqda a?a??dak? s?zl?ridemi?dir: “??rhd? he? n? n?z?rd?n qa?may?b. Yaln?z h?disd?n ??xar?lann?tic?l?r? yer verilm?mi?dir.”
• 8. “?t-T?lvih fi ??rh ?l-C?mius-S?hih”
• Bu ??rh, hicr?tin 762-ci ilind? v?fat etmi?hafiz l?q?bli ?la?ddin Ma?lutay ibn Q?lic ?t-T?rki ?l-Misri ?l-H?n?fiy?m?xsusdur.
• Buxarinin “S?hih” ?s?rin? dig?r ??rhl?r d?yaz?lm??d?r. Onlardan b?zil?ri m?s?l?n, ?bni K?sirin, ?bni R?c?b?l-H?n?b?linin, N?v?vinin v? ba?qalar?n?n ??rhl?ri m??llifl?r t?r?find?n sona?atd?r?lmam??d?r.

[Hanbali]

Aliml?r imam M?slim haqda y?ks?k t?rif?layiq s?zl?rdemi?l?r. ?bu Zura v? ?bu H?tim Muslimi onun zaman?nda ya?ayan dig?r aliml?rd?n?st?n tutmu?lar. ?eyx M?h?mm?d ibn ?bd?lvahhab ?l-F?rra deyir: “M?sliminsanlar?n ?n savadl?s? v? elm d?ryas? idi. Onun haqq?nda xeyird?n ba?qa he? n?bilmir?m.” M?sl?m? ibn Qasim deyir: “Onun aliml?r aras?nda q?dir-qiym?tiy?ks?kdir.” Imam N?v?vi is? demi?dir: “Onun (bu elmd?) imam, alim olmas?na,y?ks?k m?qam?na, elmd? d?qiqliyin? v? ?nc?ll?y?n? ham? ittifaq etmi?dir.”

 

Onun “S?hih” ?s?ri:

 

Imam M?slim ?ox kitablar?n m??llifidir. ?n m?h?uru is?on be? il? yazd??? “S?hih” ?s?ridir. O, kitab? yazark?n imam Buxarinin -Allahona r?hm?t etsin- ?slubuna ?saslanm??d?r. Buna g?r? d? kitab?nda yaln?z s?hihbildiyi h?disl?ri qeyd etmi?dir.

M?slim S?hih ?s?rind? h?disin isnad?nda olan faydalar?b?yan etm?k ???n onu bir yer? c?m etmi?dir. Buna g?r?d? o, ?z kitab?nda h?dis???n m?nasib yer se?mi? v? sonra h?min h?disin dig?r r?vay?tl?rini v?s?n?dl?rini d? ora toplam??d?r. Buxari is? ?ksin? olaraq bir h?disi m?xt?lifyerl?rd? qeyd etmi?dir. M?slimin bu ?slubu onun kitab?n? oxuma?? asanla?d?r?r.??nki h?disin b?t?n m?tinl?rini v? s?n?dl?rini bir yerd? tapmaq olur. Buxarininkitab? is? fiqhi m?s?l?l?rd? daha ?st?nd?r. ??nki o, ??ri?t h?k?ml?rininb?yan?na, h?disin da??d??? faydalar?n qeyd edilm?sin? daha ?ox ?h?miyy?tvermi?di. Buna g?r?d? o, h?disin m?xt?lif m?tn v? isnadlar?n? bir yer?toplamaml?d?r. ?ksin? h?r bir r?vay?ti m?xt?lif s?n?dl? m?nasib hiss?d? n?qletmi?dir.

Imam M?slim, S?hih ?s?rini f?sill?r? ay?rm??d?r. H?rbir f?sili is? hiss?l?rd?n ibar?tdir. Kitabda olan 54 f?silin birincisi “Iman”,sonuncusu is? “T?fsir”dir.

H?disl?rin say? t?krars?z 4000, t?krarla is? 7275-dir.

 

[Hanbali]

?mam ?hm?d kimdir?

 

Onun tam ad?, ?hm?d ibn H?nb?l ibn Hil?l??-?eyb?nidir. Bu b?y?k alim, ?hli S?nn?nin v? h?dis elminin imam?d?r. O,hicr?tin 164-c? ilind? anadan olmu? v? 241-ci ilind? v?fat etmi?dir.

Imam ?afii demi?dir: “Ba?dad? t?rk etdiyimzaman orada ?hm?d ibn H?nb?ld?n daha elmli v? daha ?fz?l bir k?s yox idi.”

Ibrahim ?l-H?rbi deyir: “?hm?di g?rd?m. SankiAllah ke?mi?d? v? g?l?c?kd? ya?ayan b?t?n insanlar?n elmini onda c?m etmi?dir.”

 

?bu Zura, Abdulla ibn ?hm?d? bel? demi?dir:“S?nin atan milyon h?dis bilirdi.”

Imam ?hm?d s?nn?ni m?dafi? ed?n v? s?l?faliml?rin yoluna m?hk?m sar?lan bir alim idi. O, M?t?zil? t?riq?tinid?st?kl?y?nl?rin “Quran m?xluqdur” s?z?n? qar?? s?rt m?vqe tutmaqla dini yanl???qid? sahibl?rinin t?hrifl?rind?n qorumu?dur. Bu haqda ?li ibn ?l-M?dinindediyi s?z s?but olaraq yet?rlidir. O deyir: “Allah bu dini “ridd?” g?n??bub?kr ?s-Siddiqin v? “mihn?” g?n? ?hm?d ibn H?nb?lin vasit?si il? qoruyub.”

Imam ?hm?d elm ?yr?nm?k ???n ?ama, Hicaza,Y?m?n? v? sair? ?lk?l?r? s?f?r etmi? v? cox aliml?rd?n elm alm??d?r.

 

Onun “Musn?d” ?s?rind? olan h?disl?rin say?:

 

Imam ?hm?d bu kitab? m?s?lmanlar?n?sasland?qlar? etibarl? m?nb?l?rd?n biri olmas? ???n toplam??d?r. Onu dig?r“musn?d” adl? ?s?rl?rind? oldu?u kimi r?vay?t?i s?hab?l?rin ad s?ras? il?d?zm??d?r. O, t?qrib?n q?rx min h?disi ?z?nd? c?m ed?n b?y?k h?cimli birkitabd?r. Bu h?disl?rd?n on mini kitab?n m?xt?lif yerl?rind? t?krarlan?r. ??y?z h?dis is? sul?sidir (h?dis alimi il? Pey??mb?r -ona Allah?n salavat? v?salam? olsun- aras?nda ?? r?vay?t?i olduqda bel? h?dis? sul?si h?dis deyilir –t?rc.).

Kitab? s?hab?l?rin r?vay?tl?ri il? t?rtibetmi?dir. H?r bir s?hab?nin b?t?n r?vay?tl?rini m?st?qil bir yerd? yazm??d?r. Imam?hm?din “Musn?d” ?s?rind? 904 s?hab?nin r?vay?ti vard?r.

 

[Hanbali]

Imam ?hm?din “Musn?d” ?s?rind? olan h?disl?rind?r?c?si:

 

Imam ?hm?d ?zb?rd?nmilyon h?dis bilirdi. O, “Musn?d” ?s?rini ?zb?rl?diyi ?oxsayl? h?disl?rini?ind?n se?mi? v? yaln?z ??ri?t? uy?un olan h?disl?ri yazm??d?r. B?zi aliml?rkitabda olan b?t?n h?disl?rin s?hih oldu?unu s?yl?mi?l?r. Bir ba?qalar? is?orada qondarma (?r?bc? “movdu” red.) h?disl?rin oldu?unu s?yl?mi?l?r.Aliml?rd?n b?zil?ri ?s?rd? qondarma h?disl?rin say?n?n doqquz, dig?rl?ri is? onbe? oldu?unu s?yl?mi?l?r.

?eyxulislam ?bnTeymiy? “Minh?cus s?nn?” ?s?rind? deyir: “Imam ?hm?din “Musn?d” ?s?rind? z?ifr?vay?t olsa da, onun bu kitabda qoydu?u ??rt? ?sas?n o, “yalan??” kimi tan?nanadamlardan h?dis r?vay?t etm?mi?dir... Imam ?hm?din o?lu, h?m?inin ?l-Qat?i“Musn?d” ?s?rin? ?lav?l?r etmi?dir. Bu ?lav? edilmi? h?disl?rd?n bir ?oxuqondarmad?r. Bunu bilm?y?nl?r is? el? bilirl?r ki, h?min qondarma h?disl?r imam?hm?din r?vay?tl?rind?ndir.”

Ibn H?c?r “?l-Q?vluss?did fiz z?bbi anil Musn?d” ?s?rind? imam ?hm?din “Musn?d” kitab?nda qondarmah?disin olmad???n? b?yan etmi?dir. Onun s?zl?rind?n ayd?n olur ki, “Musn?d”?s?rind? olan h?disl?rin ?ks?ry?ti etibarl? h?disl?rdir v? orada qondarmah?disl?r yoxdur. Lakin nadir olan b?zi ??bh?li h?disl?r var ki, onlar?n daqondarma olmas? ehtimal? ?ox azd?r.

Suyuti “?l-C?miulk?bir” kitab?n?n m?q?ddim?sind? deyir: “Imam ?hm?din “Musn?d” ?s?rind? olanh?disl?rin hams? m?qbuldur. Orada olan z?ifl?r d? h?s?n?yax?nd?r.”

[Hanbali]

 

Imam Tirmizinin “?l-C?mi” ?s?rinin ?z?n?m?xsusc?h?tl?ri:

 

?bu Davud kimi imam Tirmizi d? “C?mi” ?s?rind?fiqhi h?kml?rl? ba?l? h?disl?ri c?m etmi?dir. O, bu kitabda h?disl?rin s?hihyaxud z?if olmas?n? b?yan etmi? v? s?hab?l?rin, t?beinl?rin v? m?xt?lifaliml?rin m?zh?bl?rini (m??yy?n m?s?l?y? aid r?yl?rini – t?rc.) qeyd etmi?dir.

?eyx ?hm?d M?h?mm?d ?akir, Tirmizinin “S?n?n”kitab?na yazd??? t?dqiqat ?s?rind? deyir: Tirmizinin bu kitab? ?? c?h?td?ndig?rl?rind?n f?rql?nir ki, bu x?susiyy?tl?r he? bir h?dis, s?nn? ?sulu v?ba?qa m?nb?l?rd? yoxdur.

Birinci, o, h?disin r?vay?t yollar?n? ixtisared?r?k onlardan yaln?z birini n?ql etmi?dir. Sonra is? n?vb?ti r?vay?t?ba?lam??d?r. ?eyx ?hm?d ?akir deyir: “Tirmizi h?r bir f?sl? d?lal?t ed?n h?disiqeyd etdikd?n sonra, ist?r h?min h?disl? eyni m?na, ist?r ba?qa m?na, yaxud datamamil? ?ks m?na da??yan lakin azac?q da olsa h?min f?sill? uy?unlu?u olanh?disl?ri n?ql ed?n s?hab?l?rin adlar?n? qeyd etmi?dir. ??bh?siz ki, bu, onuny?ks?k elmi s?viyy?sin? v? g?cl? hafiz?sin? s?butdur.”

Ikinci, o, fiqhi m?s?l?l?rd? bu sah? ?zr?m?t?x?ssis olan aliml?rin ixtilaf?n?, onlar?n r?yl?rini v? d?lill?rini qeydedir. H?m?inin o, h?r f?sild? bir-birin? zidd olan h?disl?ri zikr edir. Bu da?n y?ks?k v? m?h?m say?lan bir i?dir. ??nki h?dis elminin ?sas m?qs?dih?disl?r? riay?t etm?k v? n?tic?l?r ??xartmaq ???n onlardan d?zg?n v? yanl??x?b?rl?ri bir-birind?n ay?rmaqd?r.

???nc?, imam Tirmizi ?z kitab?nda h?disl?rd?kiq?surlara diqq?tl? yana?m??, onlar?n s?hihlik v? ya z?iflik d?r?c?l?rini qeydetmi?, orada olan n?qsanlar v? r?vay?t?il?r haqda geni? dan??m??d?r. Buna g?r?d? h?min kitab h?disl? ba?l? b?t?n elml?rin, x?sus?n d? onda olan q?surlar?t?dqiq ed?n (?r?bc? Il?l – t?rc.) elmin t?tbiqi sah?sin? ?evrilmi?dir. Birs?zl? bu kitab aliml?rin, t?l?b?l?rin v? t?dqiqat??lar?n ?z tutduqlar? ?nfaydal? m?nb?y? ?evrilmi?dir.

Imam ??vk?ni, Tirmizinin “S?n?n” ?s?rinit?rifl?y?r?k deyir: “Tirmizinin bu ?s?ri kitablar i??risind? ?n yax??s?, ?n ?oxfaydal?s?, t?rtib bax?m?ndan ?n g?z?li v? t?krara ?n az yer ver?nidir. H?m?ininbu kitabda ba?qalar?nda qeyd olunmayan m?zh?b n?z?r n?qt?l?ri, h?disl?rd?nn?tic? ??xarma metodikalar?, f?sl? m?nasib dig?r h?disl?rin d? oldu?una i?ar?etm?, h?disl?rin s?hih, h?s?n, ??rib v? ya z?if kimi n?vl?rinin b?yan? v?“t?nqid v? t?rif” (?r?bc? c?rh v? t?dil – t?rc.) elmin? aid m?zakir?l?rvard?r.”

Kitab?n f?rqli c?h?tl?rind?n biri d? onunm?xt?lif elmi faydalar da??mas?d?r. Bu haqda ?bn Ru?eyd deyir: Tirmizinin“S?n?n” ?s?rinin a?a??dak? ?z?llikl?ri vard?r:

1. F?sill?r? b?l?nm?? h?disl?r

2. Fiqh

3. H?disl?rin s?hih, z?if v? ya onlar aras?ndaolan m?rt?b?l?rini b?yan ed?n “Il?l”

4. Adlar v? kuny?l?r (l???bl?r);

5. C?rh v? t?dil

6. Pey??mb?ri -ona Allah?n salavat? v? salam?olsun- g?r?nl?rin v? g?rm?y?nl?rin b?yan?

7. H?disin dig?r r?vay?t?il?rinin zikri

Bunlar ?mumi ??kild? sadalad???m?z elml?rdir.Lakin m?f?ss?l ara?d?rmaya g?linc?, kitabda ?ox sayl? dig?r elml?r vard?r. Q?sades?k bu ?ox d?y?rli v? d?rin faydal? ?s?rdir.

Onun “?l-C?mi” kitab? “S?n?n ?t-Tirmizi” ad?il? m??hurdur. ?s?r h?s?n h?disl?rin ?sas m?nb?l?rind?n say?l?r. Ibn Salahdeyir: “?bu Isa Tirmizinin -Allah ona r?hm?t etsin- kitab? h?s?n h?disl?rin?sas m?nb?yidir. Ilk olaraq bu termini o i?l?tmi? v? ?l-C?mi ?s?rind? ondan coxistifad? etmi?dir.”

Tirmizinin “?l-C?mi” ?s?rind? 3956 h?dis var.

 

[Graph Wellington]

shexsen men Ehli-Beyt Imamlari ve Peygemberimizin (s.a.s.) vefali sehabelerinden bashqa kimese inanmaga telesmerem. sehvsiz sayilan buxari ve muslimde sehv edibler ona gore de hedisler mutleq arashdirilmali ve en esasi mentiqden kechirilmelidir.

[Hanbali]

shexsen men Ehli-Beyt Imamlari ve Peygemberimizin (s.a.s.) vefali sehabelerinden bashqa kimese inanmaga telesmerem. sehvsiz sayilan buxari ve muslimde sehv edibler ona gore de hedisler mutleq arashdirilmali ve en esasi mentiqden kechirilmelidir.

?slam??ri?tin? g?r? h?dis: Pey??mb?rin (s.a.s) dedikl?ri, etdikl?ri, g?r?b qada?anetm?dikl?ri, ?xlaqi v? zahiri sif?tl?ridir. R?sulullah (s.a.s.) Allahdan ald???v?hyi yaln?zca insanlara ?atd?rmaqla qalmam??, eyni zamanda onlar? a??qlam?? v??z h?yat?nda da t?tbiq ed?r?k biz? ?rn?k olmu?dur. Bu s?b?bl? ona ya?ayan Qurandeyilmi?dir.

?slam aliml?ri ?mumiyy?tl?, dini m?vzularla ba?l? h?disl?rin Allah t?r?find?nPey??mb?r? (s.a.s) v?hy edilmi? oldu?unu q?bul edirl?r. Bel? ki, Pey??mb?r(s.a.s) v? onun ?shab?ndan n?ql edil?n b?zi x?b?rl?r bunun ger??k oldu?unuortaya qoyur.

R?sulullahdan (s.a.s) bel? r?vay?t edilmi?dir: «M?n? kitab (Quran), bir d?onunla birlikd? onun kimisi (s?nn?t) verildi.» ?bu Davud «S?n?n» 2/505

Yuxar?da qeyd edil?n h?disl?rd?n d? ayd?n olur ki, Quran v? h?dis (daha geni?ifad?siyl? s?nn?t), Allah t?r?find?n R?sulullaha (s.a.s) g?nd?rilmi? v?hy olmabax?m?ndan eynidirl?r. Ancaq Quran l?fzi v? m?nas? y?n?nd?n bir b?nz?rining?tiril? bilinm?m?si bax?m?ndan f?rqlidir.

V?hy? dayanan bir fiqh (h?quq) qayna?? olaraq h?dis, Quran qar??s?ndak?v?ziyy?ti v? g?tirdiyi h?kml?r bax?m?ndan a?a??dak? ??kill?rd? olur.

Bir qisim h?kml?r Quran?n g?tirdiyi h?kml?ri a??qlay?r v? tamamlay?c?m?lumatlar verir. Quranda namaz q?lmaq h?cc etm?k, z?kat verm?k ?mr edilmi?,f?q?t bunlar?n nec? edilm?si g?st?rilm?mi?dir. Bu ibad?tl?rin nec? edil?c?yinibiz h?disl?r vasit?sil? ?yr?nirik.

B?zi h?disl?r is? Quran?n he? toxunmad??? m?vzularla ba?l? h?kml?r qoyar. Misalolaraq y?rt?c? qu?lar?n ?tinin yeyilm?sinin haram olmas?.

Dini bax?mdan Qurandan sonra g?l?n bir h?km?n qayna?? olaraq h?disl?r?laz?m?nca diqq?t veril?r?k Pey??mb?rin (s.a.s) s?nn?tin? tabe olmaq Allah v?Onun R?sulu Muh?mm?d (s.a.s.) t?r?find?n ?mr edilmi?dir.

H?disl?r? yax?ndan bax?ld???nda, bir birind?n f?rqli iki ?sas qisimd?n ibar?toldu?u g?r?n?r: S?n?d v? m?tn.

S?n?d: G?v?nm?k, dayanmaq m?nas?n? ver?n «s?n?d» k?lm?si bir h?dis terminiolaraq m?tnin ?vv?lind? yer alan v? biri dig?rind?n almaq v? n?ql etm?k ??kliil? h?disi r?vay?t ed?n insanlar?n R?sulullaha (s.a.s) ?at?ncaya q?d?rsay?ld??? qisimdir. Ba?qa bir s?zl? ravil?r (r?vay?t?il?r) z?ncirinin ad? olub,h?disin Pey??mb?rd?n (s.a.s) kiml?r vasit?sil? v? hans? yollarla biz? ?atd???n?g?st?rir.

M?tn: S?n?din ya da ravil?r z?ncirinin ?z?nd? son olaraq r?vay?t edil?n ?slh?dis qismin? deyilir. <BR style="mso-special-character:line-break"><BR style="mso-special-character:line-break">

[SLeyla]

Salam Aleykum

Всегда интересующий меня вопрос,задам вам...

Ребят,а как вы определяете какой хадис верный,а какой нет,какому верить....?

Недавно спросила у нашего (знакомой)моллы,она сказала  Ureyive yaxin,xansina daha inanirsan -o dir,...

Но как же так....

[al-Fath]

Salam Aleykum

Всегда интересующий меня вопрос,задам вам...

Ребят,а как вы определяете какой хадис верный,а какой нет,какому верить....?

Недавно спросила у нашего (знакомой)моллы,она сказала  Ureyive yaxin,xansina daha inanirsan -o dir,...

Но как же так....

Смотрите сюда

[Hanbali]

r. <BR style="mso-special-character:line-break"><BR style="mso-special-character:line-break">

Salam Aleykum

Всегда интересующий меня вопрос,задам вам...

Ребят,а как вы определяете какой хадис верный,а какой нет,какому верить....?

Недавно спросила у нашего (знакомой)моллы,она сказала  Ureyive yaxin,xansina daha inanirsan -o dir,...

Но как же так....

S?hihh?dis: ?dal?t sahibi ravil?rin, yen? eyni v?ziyy?td?ki ravil?r vasit?sil?Pey??mb?r? (s.a.s) q?d?r ?atan d?qiq bir s?n?dl? r?vay?t etdikl?ri, z?if ill?ti(x?susiyy?ti) olmayan h?disdir.

Bu c?r h?disl?rin Pey??mb?rd?n (s.a.s) g?ldiyin? h?r hans? bir ??bh? yoxdur.Yuxar?dak? t?rifl?rd?n d? g?r?nd?y? kimi bir h?disin s?hih ola bilm?si ???nb?zi ??rtl?rin olmas? vacibdir. ??rtl?r bunlard?r:

a) H?disi n?ql ed?n ravil?r adil olmal?d?r. Burada qeyd edil?n ?dal?t - ?irk,bid?t kimi b?t?n b?y?k v? ki?ik g?nahlardan ??kinm?k v? t?qva sahibi, s?mimibir m?s?lman olmaq m?nas?ndad?r. Bu keyfiyy?t? sahib kims?l?r? h?dis elmind?«adil» deyilir.

b) Ravil?r r?vay?t ed?c?kl?ri h?disl?ri, do?ru bir ??kild? ?yr?nm?, aradan uzunbir zaman ke?s? bel? eynil? xat?rlaya bil?c?k bir ?l??d? ?yr?ndiyini qorumaqabiliyy?tin? sahib olmal?d?r. ?yr?nm? v? ?yr?ndiyini qoruma bacar???na sahibolmayan ravil?rin n?ql etdikl?ri h?disl?r «s?hih» q?bul edilm?z.

c) H?disi n?ql ed?n ravil?rin h?r biri ?z?nd?n h?dis n?ql etdikl?ri kims?l?ril? birba?a g?r???r?k h?dis alm?? v? ?n az?ndan g?r??m? imkan?na sahib insanlarolmal?d?r.

d) Etibarl? bir ravi t?r?find?n r?vay?t edil?n h?dis, daha etibarl? bir v? yabird?n ?ox ravinin r?vay?tin? t?rs d???r?k qalmamal?d?r.

e) H?disin m?tn v? s?n?dind? onu z?if ed?n h?r hans? bir q?sur olmamal?d?r.

Bu ??rtl?rin ham?s?n? ?z?nd? da??yan h?dis s?hihdi

[Hanbali]

Imam Tirmizinin “S?n?n” ?s?rinin ??rhl?ri:

 

Tirmizinin “S?n?n” ?s?rinin ??rhl?rind?n:

1. Ibn ?l-?rabi ?l-M?kki ad? il? tan?nm??b?y?k alim ?bu B?kr M?h?mm?d ibn Abdulla ?l-I?bilinin “Aridaul ?hvazi fi ??rhitTirmizi” ?s?ri; ?bn ?l-?rabi hicr?tin 795-ci ild? v?fat etmi?dir.

2. ?l-Hafiz C?l?luddin ?s-Suyutinin “Quvvatulmu?t?zi al?l-C?mi ?t-Tirmizi” ?s?ri; Suyuti hicr?tin 911-ci ilind? v?fatetmi?dir.

3. Ibn Seyyidinn?sin ??rhi; O, hicr?tin 734-c?ilind? v?fat etmi?dir. ?bn Seyyidunn?s bu ?s?rini v?fat etdiyin? g?r? tamamlayabilm?mi?dir. O, yaln?z kitab?n ??d? bir hiss?sini ??rh etm?y? m?v?ff?qolmu?dur. Sonra “?lfiyy?” ?s?rinin m??llifi Zeyn?ddin Abdurrahim ibn H?seyn?l-Iraqi onu tamamlam??d?r. O, hicr?tin 806-c? ilind? v?fat etmi?dir.

4. Siracuddin ?l-B?lqini ??-??fiinin “?l-Urfu???zi al? C?mii ?t-Tirmizi” ?s?ri; ??rh?i hicr?tin 805-ci ilind? v?fat etmi?dir.H?m?inin o da ?z ?s?rini tamamlaya bilm?mi?dir.

5. B?y?k alim Muh?mm?d Abdurrahman ibn?bd?rr?him ?l-Mub?rakfurinin “T?hf?tul ?hvazi ??rhu C?mi ?t-Tirmizi”?s?ri;Mub?rakfuri hicr?tin 1355-ci ilind? v?fat etmi?dir. Kitab?n bu ??rhizaman?m?zda ?n ?ox oxunan ?s?rdir. O, ?ox faydal?d?r. Allah onu insanlarasevdirmi? v? onlar aras?nda m??hurla?d?rm??d?r.

[Hanbali]

Imam Malik a.r.e. v? onun “Muvatta” ?s?ri il? q?sa tan??l?q Biz? kamil ??kild? g?lib ?atan elmi f?sill?r? malik ilk h?dis kitab? imam Malikin -Allah ona r?hm?t etsin- “Muvatta” ?s?ridir. Allah onu insanlara sevdirmi?dir. Muvatta imam Malikin zaman?nda yaz?lm?? kitablar?n ?n yax??s? v? ?n ?ox faydal?s? hesab olunur. Imam ?afii -Allah ona r?hm?t etsin- “Muvatta” ?s?rini ?z zaman?na q?d?r yaz?lm?? b?t?n h?dis kitablar?ndan daha ?st?n tutaraq demi?dir:“Yer ?z?nd? Allah?n kitab?ndan sonra Malikin “Muvatta” ?s?rind?n ?st?n (?r?bc? s?hih t?rc.) kitab yoxdur.” ??nki imam Malik h?dis f?nni ?zr? kitab yazan ilk aliml?rd?n biridir. Dem?k olar ki, ondan ?nc? h?dis r?vay?t?il?rinin t?nqidi il? m???ul olan v? alim v? r?vay?t?il?rd?n ara?d?rma yolu il? h?dis n?ql ed?n biri olmam??d?r.Imam Malik “Muvatta” ?s?rind? ?z?n?n s?hih hesab etdiyi t?fsirl?, tarixl? v? h?disl?rl? ba?l? m?lumatlar?, h?m?inin s?hab?l?rin, tabeinl?rin v? ?z?nd?n ?nc?ki aliml?rin k?lamlar?n? toplam??d?r.“Muvatta” ?s?rinin h?dis kitablar? aras?nda yeri:“Muvatta” ?s?ri s?hihliyin? g?r? ?ks?r h?dis aliml?rinin r?yi il? Buxarinin v? M?slimin s?hih ?s?rind?n sonra ???nc? yerd?dir.

[Hanbali]

Imam Malik kimdir:Onun tam ad?, ?bu Abdulla Malik ibn ?n?s ibn Malik ?l-?sb?hidir. O, M?din? ??h?rinin imam? v? ?n m?h?ur aliml?rind?ndir. ?mam Malik hicr?tin 93-c? ilind? M?din? ??h?rind? do?ulmu? v? 179-cu ilind? el? orada v?fat etmi?dir. Atas? -Allah ondan raz? olsun- h?dis r?vay?t?il?rind?n biri olmu?dur.Imam Malik t?beinl?rin b?y?k aliml?rind?n v? f?qihl?rind?n d?rs alm??d?r. M?s?l?n, ?n ?ox elm ?yr?ndiyi ??xsl?rd?n biri ?z-Zuridir. Buna g?r? d? onun tan?nm?? t?l?b?si say?l?r. H?m?inin ?bn ?m?rin qulluq?usu N?fid?n d?rs alm?? v? ondan r?vay?t etm?kl? m?h?urla?m??d?r. Imam Malikin N?fid?n onun da ?bn ?m?rd?n r?vay?t etdiyi isnad q?z?l silsil? adlan?r. Imam Malik b?y?k s?yl? elml?r? yiy?l?nm?si v? h?dis toplamas? onu Hicaz ?razisind? imam (aliml?r? veril?n y?ks?k titullu ??xs – red.) kimi tan?td?. Bel?ki ona “D?rul hicr?nin imam?” y?ni, M?din?nin ??h?rinin alimi l???bi verilmi?dir. S?s-sora?? h?r yer? yay?ld??? ???n d?nyan?n h?r yerind?n elm? yiy?l?nm?k ist?y?n t?l?b?l?r onun yan?na g?lirdil?r. O, Pey??mb?rin -ona Allah?n salavat? v? salam? olsun- m?scidind? h?ya, v?qar v? ?d?bl? h?dis m?clisl?ri qurar, Pey??mb?r? -ona Allah?n salavat? v? salam? olsun- ehtiram olaraq s?sini y?ks?ltm?zdi.“Muvatta” ?s?rini yazmas?n?n s?b?bi:X?lif? Mansur h?cc? getdiyi zaman imam Malikin elm m?clisl?rind? i?tirak etmi?dir. Ondan h?dis v? fiqh elml?rini ?yr?ndikd?n sonra, onun elmi s?viyy?sin? heyran qalaraq Pey??mb?rd?n -ona Allah?n salavat? v? salam? olsun- bildiyi s?hih h?disl?ri insanlar?n asanl?qla ?yr?n?c?yi s?viyy?d? q?l?m? almas?n? t?l?b etmi?dir. Imam Malik d? Mansurun bu t?l?bin? cavab olaraq Muvatta kitab?n? toplam??d?r.

[Hanbali]

“Muvatta” ?s?rini yazmas?n?n s?b?bi:

 

X?lif? Mansur h?cc? getdiyi zaman imam Malikinelm m?clisl?rind? i?tirak etmi?dir. Ondan h?dis v? fiqh elml?rini ?yr?ndikd?nsonra, onun elmi s?viyy?sin? heyran qalaraq Pey??mb?rd?n -ona Allah?n salavat?v? salam? olsun- bildiyi s?hih h?disl?ri insanlar?n asanl?qla ?yr?n?c?yis?viyy?d? q?l?m? almas?n? t?l?b etmi?dir. Imam Malik d? Mansurun bu t?l?bin?cavab olaraq Muvatta kitab?n? toplam??d?r.

 

Imam Malikin “Muvatta”?s?rinin elmi ?z?llikl?ri:

 

Imam Malik “Muvatta”kitab?na misilsiz ?z?llikl?r vermi?dir. H?tta b?zil?ri onun “Muvatta” ?s?ri?z?rind? q?rx il ara?d?rma v? elmi t?dqiqatlar .rd???n? demi?l?r. ?l-?vzai“Muvatta”n? ondan q?rx g?n? ?yr?nmi?dir. Malik ona demi?dir: “M?nim q?rx il?yazd???m bu kitab? q?rx g?n?mi ?yr?ndiniz? Onunla nec?d? asan (y?ni, az vaxt?rzind?) elm? yiy?l?ndiniz.”

H?m?inin imam Malikdemi?dir: “Bu kitab?m? M?din?nin fiqh aliml?rind?n yetmi?in? g?st?rdim. H?rbiri m?niml? raz?la?d??? ???n ad?n? Muvatta qoydum.” Deyirl?r ki, buna g?r? d?Muvatta adland?r?l?b. Bununla yana?? x?lif? Mansurun: “Onu insanlar ???nasanla?d?r, onlar?n rahatl?qla ?yr?n? bil?c?yi ??klind? yaz!” – dediyin? g?r?kitab?n “Muvatta” adland?r?lmas? da s?yl?nilir.

“Muvatta” kitab?n?birba?a Imam Malikd?n mind?n art?q r?vay?t?i n?ql etmi?dir. Onu ?yr?nm?k ???ninsanlar uzaq ?lk?l?rd?n M?din?y? g?lirdil?r. Onlar?n i??risind? m??huraliml?r, muct?hid f?qihl?r, h?tta Harun ?r-R??id v? onun o?lu kimi x?lif?l?r v?sultanlar var idi.

[Hanbali]

Imam Malikin aliml?rinziddiyy?tli r?yl?rin? h?ssas yana?mas?:

 

X?lif? Harun ?r-Ra?idh?cc? g?ldiyi zaman imam Malikd?n “Muvatta” ?s?rini dinl?yir. Sonra o,insanlar?n “Muvatta”da olanlara uy?un ??kild? ?m?l etm?l?ri ???n onu K?b?nindivarlar?ndan asd?rmaq ist?yir. Imam Malik -Allah ona r?hm?t etsin- is? onadeyir: “Ey m?minl?rin ?miri, bel? etm?! ??nki Pey??mb?rin -ona Allah?n salavat?v? salam? olsun- s?hab?l?ri fiqhi m?s?l?l?rd? (h?disd?n ??xar?lan n?tic?l?rd? -red.) ixtilaf etmi?l?r. Onlar?n bu ixtilaflar? m?xt?lif ?lk?l?r? yay?lm??d?r.Lakin bununla yana?? s?hab?l?rin h?r biri haqqa nail olmu?dur.” Harun ?r-Ra?idbu s?zd?n sonra ?z fikrind?n da??nm??d?r. ?bu Nueym “?l-Hily?” ?s?rind? ibnK?sird?n n?ql ed?r?k deyir: “X?lif? Mansur imam Malikd?n insanlar? ?z kitab??traf?nda toplamas?n? t?l?b ets? d? o buna ?m?l etm?mi? v? demi?dir: “Art?q ?oxinsanlar bizd?n ?nc? ?oxsayl? elml?r? yiy?l?nmi? v? bizim bilm?diyimiz ?oxm?s?l?l?ri ?yr?nmi?l?r.” Bu s?zl?r onun insafl? v? kamil elm? sahib bir insanolmas?na s?butdur.”

[Hanbali]

Imam N?sai kimdir?

 

Onun tam ad?, ?bu Abdurahman ?hm?d ibn ?ueybibn ?li ibn B?hr ibn Sin?n ?n-N?saidir. Hicr?tin 215-ci ilind? Xorasan?n m?h?urvilay?ti olan N?s?d? anadan olmu? v? hicr?tin 303-c? ilind? F?l?stind? Raml???h?rind? v?fat etmi?dir.

D?raqutni demi?dir: “?bu Abdurrahman ya?ad????srd? bu eliml? m???ul olan h?r bir k?sd?n daha ?st?nd?r.”

 

Hafizlik r?tb?sin? ucalm?? ibn Yunis deyir:“N?sai hafiz v? sabit bir imam idi.”

 

R?vay?t etdiyi h?disl?rin d?r?c?si:

 

Imam Suyuti N?sainin S?n?n ?srin? yazd?????rhin m?q?ddim?sind? deyir: “S?n?n ?s?ri Buxari v? M?slimin “S?hih” adl??s?rind?n sonra ?n az z?if h?disi v? t?nqid edil?n r?vay?t?isi olan kitabd?r.”

 

[Hanbali]

N?sainin S?n?n ?l-Muct?b? ?s?ri:

 

N?sai ?nc? “S?n?n ?l-kubra” (B?y?k S?n?n –red.) ad? il? tan?nm?? ?s?rini yazm??d?. Onun h?cmi ?ox b?y?k idi. S?n?n N?s?iad? il? m??hur olan “M?ct?b?” ?s?ri is? h?min kitabdan se?ilmi? h?disl?rd?nibar?tdir. B?zil?ri onun ad?n?n “Muct?n?” oldu?unu s?yl?mi?dir.

M?ct?b? ?s?ri fiqhi m?s?l?l?rl? yana?? h?disins?n?dl?rini d? tam d?qiqlikl? ?z?nd? c?m edir. Imam N?sai ?z kitab?n? h?disl?r?uy?un hiss?l?r? ) ay?rm?? v? h?r bir hiss?y? ?ox d?qiq adlarverilmi?dir. O, h?disin m?xt?lif isnadlar?n?n ham?s?n? bir yerd? qeyd etmi?dir.

Imam N?s?i kitab?nda h?kml?rl? ba?l? ) h?disl?ri d? toplam?? v? onlar? f?sill?r? ay?rm??d?r. Kitabda 58f?sil vard?r. H?r bir f?sil is? hiss?l?r? b?l?nm??d?r.

Imam N?sai, ?bu Davud v? Tirmizid?n f?rqliolaraq b?z?n z?if h?disl?rin z?ifliyini b?yan etm?mi?, r?vay?t?il?r bar?sind?t?nqid v? ya t?rif s?zl?r s?yl?m?mi? v? h?m?inin m?xt?lif m?zh?b aliml?rinink?lamlar?n? n?ql etm?mi?dir.

?bu Davud, Tirmizi v? N?sainin kitablar?ndaz?if h?disl?ri qeyd etm?l?rin? s?b?b, b?zi aliml?rin v? f?qihl?rin bu c?rh?disl?r? ?saslanaraq h?km verm?si olmu?dur. Onlar ??bh?l?ri aradan qald?rmaq???n ?z kitablar?nda bu c?r h?disl?ri n?ql ed?r?k onlar?n z?if oldu?unu b?yanetmi?l?r.

Imam N?sai h?disin v? r?vay?t?il?rin se?ilm?sind?onlar?n etibarl? say?lmas?nda ?ox s?rt bir m?vqe tutmu?dur. Onun bu ?slubuham?ya b?llidir.

[Hanbali]

Imam ibn Mac? kimdir?

 

Onun tam ad?, ?bu Abdulla M?h?mm?d ibn Yezidibn Mac? m?vla ?r-Rabiu ?l-Qazvinidir. B?y?k t?fsir?i aliml?rd?ndir. Hicr?tin209-cu ilind? anadan olmu? v? 273-c? ilind? v?fat etmi?dir.

B?y?k alim ?bu Y?la ?l-X?lili demi?dir: “IbnMac? b?t?n aliml?r? g?r? m?t?b?r, ham? t?r?find?n q?bul edil?n v? h?diselml?rin? malik olan b?y?k alimdir.”

 

[Hanbali]

Imam ibn Mac?nin “S?n?n” ?s?rinin h?diskitablar? aras?nda yeri:

 

S?nani imam ?bn Mac? haqda demi?dir: “B?y?kaliml?rd?n biridir. S?n?n ?s?rinin m??llifidir. Ondan ?nc? yaz?lm?? h?diskitablar? aras?nda b?rab?ri yoxdur. ??nki S?n?n ?s?rind? n?inki z?if, h?ttamunk?r h?disl?r var”. Sonra S?nani imam Mizzid?n a?a??dak?lar? n?ql etmi?dir:“Yalnz ?bn Mac?nin r?vay?t etdiyi h?disl?rin ?ks?ry?ti z?ifdir.”

Bu kitab, S?n?n ?s?rl?rinin d?rd?nc?s? v?Pey??mb?rin -ona Allah?n salavat? v? salam? olsun- s?nn?sinin ?sas m?x?zi olanalt? kitab?n sonuncusudur (tamamlay?c?s?d?r). Ke?mi? aliml?r ?bn Mac?nin S?n?n ?s?riniPey??mb?rin -ona Allah?n salavat? v? salam? olsun- s?nn?sinin ?sas m?x?zi olankitablardan hesab etm?mi? v? onlar?n say?n?n be? oldu?unu demi?dirl?r. B?zil?riis? Muvatta ?s?rini onlar?n alt?nc?s? oldu?unu s?yl?mi?dir. Bir ba?qa aliml?rd? ibn Mac?nin S?n?n ?s?rind? dig?rl?rind? olmayan ?lav? h?disl?rin olmas?n? v?onlar?n da fayda da??d???n? ?n? ??k?r?k onu Pey??mb?rin -ona Allah?n salavat?v? salam? olsun- s?nn?sinin ?sas m?x?zl?rin? ?lav? etmi? v? alt? kitab?nsonuncusu oldu?unu demi?dir. Sonda qeyd olunmas?na s?b?b is? ?bn Mac?nin yalandan??maqda ittiham olunan r?vay?t?il?rd?n h?dis n?ql etm?sidir.

Yuxar?da deyil?nl?rd?n ayd?n olur ki, d?rds?n?n kitablar?ndan h?r hans? birini v? ya ?mumilikd? alt? kitab?n ham?s?n?s?hih hesab etm?k m?s?l?y? s?hl?nkar yana?maqd?r. ??nki s?n?n ?s?rl?rind? olanh?disl?rin ham?s? s?hih deyildir. Ola bisin ki, orada olan h?disl?rin?ks?ry?tinin s?hih v? ya h?s?n oldu?u ???n b?zil?ri onlara s?hih deyib.

 

[Hanbali]

 

Imam ibn Mac?nin “S?n?n” ?s?rind? olanh?disl?rin say?:

 

Kitab?n t?hqiq?isi doktor M?h?mm?d FuadAbdulbaqi, bu kitabda 4341 h?dis oldu?unu deyir.

Bu h?disl?rd?n 3002-sini s?nn?sinin ?sasm?x?zi olan dig?r be? kitabdan h?r birind? v? y? b?zil?rind? m?vcuddur. Yerd?qalan 1339 h?dis is? bu be? kitabda yoxdur. Onlar? a?a??dak? qisiml?r? b?lm?kolar:

1. S?n?di s?hih olan h?disl?r, say? 428;

2. S?n?di h?s?n olan h?disl?r, say? 199;

3. S?n?di z?if olan h?disl?r, say? 613;

4. S?n?di munk?r, vahi, m?kzub (?ox z?ifisnad? - red.) olan h?disl?r, say? 99-dur.

 

[Hanbali]

Imam ?bu Davudun“S?n?n” ?s?rind? r?vay?t etdiyi h?disl?rin say?:

 

?bu Davud bu kitab?ndaPey??mb?rd?n -ona Allah?n salavat? v? salam? olsun- r?vay?t edil?n be? min ikiy?z yetmi? d?rd (5274) h?disi toplam??d?r. O bunlar? be? y?z min h?disini?ind?n se?mi?dir.

?bu Davud bu kitab?ndaf?qihl?rin dini m?s?l?l?r? d?lil g?tirdikl?ri h?disl?ri v? m?xt?lif ?lk?l?rd?ya?ayan aliml?rin bu h?disl?r? uy?un ??xard?qlar? dini h?k?ml?ri toplama?a?al??m??d?r. Bu s?b?bd?n h?min h?disl?r ?hkamlarla (y?ni, h?k?ml?rl?) ba?l?olan h?disl?r adlan?r. M?kk? ?hlin? yazd??? risal?sind? o ?z? demi?dir: “S?n?n?s?rind? olan b?t?n h?disl?r ?hkamlarla ba?l? h?disl?rdir. Zahidlik, f?zil?tli?m?ll?r v? sair? bar?sind? olan ?oxsayl? h?disl?ri bu kitabda qeyd etm?dim.”

O, bu kitab?n?f?sill?r? (?r?bc? kitab – red.) ay?rm??d?r. H?r bir f?slin ?z?n? d? hiss?l?r?(?r?bc? bab – red.) b?lm??d?r. Sonra h?r bir h?dis? aliml?rin ??xard???n?tic?l?rl? uy?un olan ba?l?qlar yazm??d?r. Kitab 35 f?sild?n v? 1871 hiss?d?nibar?tdir.

S?n?n ?s?rind?Pey??mb?rd?n -ona Allah?n salavat? v? salam? olsun- (?r?bc? m?rfu – red.),s?hab?l?rd?n (?r?bc? m?vquf –red.) v? el?c? d? s?hab?l?ri g?r?n aliml?rd?n n?qledil?n r?vay?tl?r vard?r.

 

[Hanbali]

Imam ?bu Davudun“S?n?n” ?s?rind? r?vay?t etdiyi h?disl?rin say?:

 

?bu Davud bu kitab?ndaPey??mb?rd?n -ona Allah?n salavat? v? salam? olsun- r?vay?t edil?n be? min ikiy?z yetmi? d?rd (5274) h?disi toplam??d?r. O bunlar? be? y?z min h?disini?ind?n se?mi?dir.

?bu Davud bu kitab?ndaf?qihl?rin dini m?s?l?l?r? d?lil g?tirdikl?ri h?disl?ri v? m?xt?lif ?lk?l?rd?ya?ayan aliml?rin bu h?disl?r? uy?un ??xard?qlar? dini h?k?ml?ri toplama?a?al??m??d?r. Bu s?b?bd?n h?min h?disl?r ?hkamlarla (y?ni, h?k?ml?rl?) ba?l?olan h?disl?r adlan?r. M?kk? ?hlin? yazd??? risal?sind? o ?z? demi?dir: “S?n?n?s?rind? olan b?t?n h?disl?r ?hkamlarla ba?l? h?disl?rdir. Zahidlik, f?zil?tli?m?ll?r v? sair? bar?sind? olan ?oxsayl? h?disl?ri bu kitabda qeyd etm?dim.”

O, bu kitab?n? f?sill?r?(?r?bc? kitab – red.) ay?rm??d?r. H?r bir f?slin ?z?n? d? hiss?l?r? (?r?bc? bab– red.) b?lm??d?r. Sonra h?r bir h?dis? aliml?rin ??xard??? n?tic?l?rl? uy?unolan ba?l?qlar yazm??d?r. Kitab 35 f?sild?n v? 1871 hiss?d?n ibar?tdir.

S?n?n ?s?rind? Pey??mb?rd?n-ona Allah?n salavat? v? salam? olsun- (?r?bc? m?rfu – red.), s?hab?l?rd?n(?r?bc? m?vquf –red.) v? el?c? d? s?hab?l?ri g?r?n aliml?rd?n n?ql edil?nr?vay?tl?r vard?r.

 

[Hanbali]

Imam ?bu Davudun“S?n?n” ?s?rind? r?vay?t etdiyi h?disl?rin d?r?c?si:

 

?bu Davudun “S?n?n”?s?rind? olan h?disl?rin d?r?c?sin? g?linc?, o bu haqda demi?dir: “Bu kitab?mdas?hih, s?hih? b?nz?y?n v? buna yax?n olan h?disl?ri n?ql etmi??m. Z?ifliyi(?r?bc? vahn – red.) ?idd?tli olan r?vay?tl?ri is? b?yan etmi??m. ?g?r h?dis haqq?ndahe? bir ?ey qeyd etm?mi??ms? dem?li o, yararl?d?r (?r?bc? saleh – red.).H?m?inin h?disl?rin b?zil?ri dig?rl?rind?n daha s?hihdir.”

?bu Davudun “?g?rh?dis haqq?nda he? bir ?ey qeyd etm?mi??ms? dem?li o, yararl?d?r” s?zl?ri haqdaaliml?r m?xt?lif fikirl?r s?yl?mi?dir. Bel?ki, bu s?z onun susdu?u h?disl?rinisnadlar?n?n s?hih yoxsa h?s?n (y?ni, s?hihd?n bir pill? a?a?? ?m?l ???nyararl? r?vay?t – red.) olmas?na d?lal?t edir? Ibn Salah, N?v?vi v? ba?qalar?s?hihl? h?s?n h?disin f?rqini bil?n aliml?rd?n he? k?s bu r?vay?tl?rin s?hiholmas?n? dem?yirs?, bel? h?disl?rin h?s?n h?km?nd? olmas? r?yinid?st?kl?yirl?r.

Aliml?r “S?n?n”?s?rini diqq?tl? g?zd?n ke?irmi? v? ?bu Davudun haqq?nda susdu?u h?disl?rind?r?c?l?rinin m?xt?lif oldu?unu g?rm??l?r. Bel? h?disl?rd?n b?zil?ri s?hihdirv? onlar Buxari v? M?slimin “S?hih” adl? ?s?rind? d? m?vcuddur. Bir ba?qalar?is?, s?hih olsa da Buxari v? M?slimin “S?hih” ?s?rind? m?vcud deyill?r.B?zil?ri d? h?s?ndir. Dig?rl?ri is? ?ox ?idd?tli olmayan d?r?c?d? z?ifdir.Lakin ?m?l edilm?si ???n yararl?d?r.

Bununla ayd?n olur ki,?bu Davudun hans?sa h?dis? yararl?d?r (?r?bc? saleh – red.) s?z?n? dem?kd?m?qs?di, s?hih, h?s?n v? yararl? v? ya dig?r isnadla g?cl?ndirilmi? az z?ifliyiolan h?disl?ri ?hat? ed?n ?mumi m?nad?r. ?bu Davud, ?hm?d, N?sai v? sair? bukimi ?oxsayl? aliml?r? g?r? az d?r?c?d? z?ifliyi olan h?disl?r ?m?l edilm?si???n yararl?d?r v? insanlar?n r?yl?rind?n ?st?nd?r.

?g?r biz, ?bu Davudun “S?n?n” ?s?rin? n?z?r salsaq g?r?rik ki, o b?zih?disl?r haqda dan??araq onlar?n z?ifliyini b?yan edir. Onun bu ?m?li t?nqid v?t?rif adl? (?r?bc? c?rh v? t?dil – red

[Hanbali]

 

Imam ?bu Davudun“S?n?n” ?s?rin? yaz?lm?? ??rhl?r:

 

?bu Davudun “S?n?n” ?s?rini?ox aliml?r ??rh etmi?dir. Bunlardan:

1. ?bu Suleyman H?m?dibn M?h?mm?d ibn Ibrahim ?l-X?ttabinin “M?alimus s?n?n” ?s?ri. X?ttabi hicr?tin388-ci ilind? v?fat etmi?dir.

2. ?l-hafiz C?l?luddin?s-Suyutinin “Mirqatus suud il? s?n?n ?bu Davud” ?s?ri. Suyuti hicr?tin 911-ciilind? v?fat etmi?dir.

3. ?bu ?l-H?s?nNur?ddin ibn Abdulh?di ?s-Sindinin “F?thul v?dud al? s?n?n ?bu Davud” ?s?ri.Sindi hicr?tin 1138-ci ilind? v?fat etmi?dir.

4. M?h?mm?d ??msulhaqq Azimabadinin “?vnul m?bud fi ??rhi s?n?n ?bu Davud

[Hanbali]

H?s?n H?dis

L???td? «g?z?l» m?nas?na g?l?n h?s?n k?lm?si istilah?nda s?hih h?disl? z?ifh?dis aras?nda yer alan, f?q?t s?hih h?dis? daha yax?n olan h?dis n?v?n?veril?n add?r. Aralar?ndak? f?rq, h?s?n h?disin ravil?rinin v?ziyy?ti d?qiqolaraq bilinm?m?kl? birlikd? yalan??l?qla g?nahland?r?lmam??, d?r?st etibarl?olmalar?na baxmayaraq hafiz?l?rinin sa?laml??? bax?m?ndan s?hih h?disravil?rind?n daha a?a?? d?r?c?d? olmas?d?r. H?s?n h?dis bu iki x?susiyy?td?nba?qa dig?r x?susiyy?tl?ri ?z?nd? da??y?r.

Z?if h?dis

S?hih v? ya h?s?n h?disin da??d??? ??rtl?rin birini v? ya bir ne??sinida??mayan h?disdir.

H?disin ravisi ?dal?tind?ki q?sur, yadda??n?n z?ifliyi, s?n?dd?ki q?r?lmas?b?bl?riyl? h?disin Pey??mb?r? (s.a.s) aid oldu?u z?if q?bul edilir.

H?dis aliml?ri z?if h?disl? ?m?l edilib-edilm?m?yi m?vzusunda ?? r?y ir?lis?rm??l?r:

1) He? bir m?s?l?d? z?if h?dis? ?m?l edil? bilm?z. Bu g?r??? Buxari v? M?slimq?bul etmi?dir.

2) H?r m?s?l?d? z?if h?dis? ?m?l edil? bil?r. ?hm?d bin H?nb?l v? ?bu Davud«z?if h?dis r?y, y?ni qiyasdan daha yax??d?r» - dey?r?k bu g?r???m?nims?mi?l?r.

3) B?zi ??rtl?ri da??mas? hal?nda, ?m?ll?rin f?zil?ti il? ba?l? m?vzularda z?ifh?disl? ?m?l edil? bil?r. ?bn H?c?r ?l-?skalani bu ??rtl?ri bel? s?ralay?r.

a) H?dis daha ?ox z?if olmamal?d?r.

b) Z?if h?dis, kitab v? s?nn?t? dayanaraq ?m?l edil?n bir ?m?l olmal?d?r.

c) Z?if h?disl? ?m?l edil?rk?n sabit oldu?una q?ti g?zl? baxmamal?, ehtiyatl??m?l edilm?lidir.

<br style="mso-special-character:line-break"><br style="mso-special-character:line-break">