Avam D?lill?rd?n H?km ??xara Bil?rmi?, Naslardan h?km ??xara bil?rikmi

[Emanon]

??? ???? ?????? ??????

?hli S?nn?t ?sul?ular? ?slam?n g?n?m?zd?ki kimi cahill?r t?r?find?n oyuncaq hal?na g?tirilm?m?si ???n h?km ??xaran kims?l?rin m?ct?hid olmas?n? ??rt qo?mu?lar.

Amma Muh?mm?d bin Abdil V?hhab ?hli s?nn?t aliml?rinin ?z?rind? oldu?u "h?km ??xarmaq m?ct?hidl?rin i?idir" prinsipini ?eytan?n ortaya ??xard??? bir ??bh? adland?r?r. O m??hur "?l Usulus Sitt?" adl? risal?sind? alt?nc? ?sas? bel? a??qlay?r:

???? ?????? ???? ????? ??????? ? ?? ??? ?????? ?????? ? ?????? ?????? ???????? ???????? ???????? ? ??? : ?? ?????? ?????? ?? ??????? ??? ??????? ?????? ? ???????? ?? : ??????? ???? ? ??? ? ??????? ????? ?? ???? ???? ?? ??? ??? ???? ! ??? ?? ??? ??????? ???? ? ?????????? ????? ????? ????? ?? ?? ??? ????? ??? ? ??? ??? ????? ????? ? ??? ??? ????? ? ???? ????? ? ???? ????? ??????

"Alt?nc? ?sas: Quran v? S?nn?ti t?rk edib, f?rqli g?r?? v? r?yl?r? tabe olma m?vzusunda ?eytan?n ortaya ??xard??? ??bh?nin r?ddi.

Bu ??bh?nin mahiy?ti bundan ibar?tdir ki, Quran v? S?nn?ti ancaq m?tl?q m?ct?hid anlayar v? m?ct?hidd? m??yy?n ??rtl?r var. El? ??rtl?r ki, b?lk? onlar tam ??kild? ?bu B?kr v? ?m?rd? yoxdu.

?g?r bir insan bu ??rtl?r? sahib deyils? bu qaynaqlardan q?ti ??kild? ??ksiz ??bh?siz uzaq durmal?d?r.

Kim Quran v? S?nn?td? hiday?t axtararsa bu qaynaqlar? anlama??n a??rl??? s?b?bil? o ya z?nd?qd?r, ya m?cnundur."

Qaynaq: Muh?mm?d bin Abdil V?hhab: ?l Usulus Sitt?: 6-c? ?sas

G?rd?y?m?z kimi, Muh?mm?d bin Abdil V?hhaba g?r? ?hli S?nn?t ?sul?ular?n?n ortaya qoydu?u prinsip Muh?mm?d bin Abdil V?hhaba g?r? ?eytan?n icad?d?r...

G?r?s?n ?eytan?n icad? ?hli S?nn?t ?sul?ular?n?n dediyidirmi? Yoxsa Muh?mm?d bin Abdil V?hhab?n? Cavab? Allah?n a??lla nem?tl?ndirdiyi oxucuya burax?ram.

[Emanon]

B?y?k ?sul?ulardan ?bu ?shaq ?? ?atibi (v. 790 h/1388 m) "?l ?tisam" isimli kitab?nda bu bar?d? bel? demi?dir:

??????? : ?? ???? ????? ?? ?????? ????? ? ????? ????? ????????? ??? ?? ??????? ??? ????? ???? ?????? ??? ? ????? ???? ???? ??????? ????? ??????? ???? ???? ? ????? ????? ?????? ?? ?????? ????????? ????? ??????? ???? ?????? ? ???? ??? ???? ???????? ?? ?????? ????? ??? ?? ?? ???????? ????? ???????? ? ??? ??? ??? ????????? ? ?????? ??? ?????? ?????? ???? ????????? ?? ?????? ??????????? ??? ?????????? ???? ??? ???? ????? ?? ??????? ????? ?? ????? ????????? ??????? ???????? ?? ? ???? ????? ??? ?????? ???? ??? ????? ??????

????? ??????? ???????? ???? ???? ?????? ??????? ?????? ???? ???? ???????? ???????? ?? ???????

"D?rd?nc? ?sas: Rasix (elmd? d?rinl??mi?) olan kims? he? bir vaxt bid?t ??xarmaz. Bid?t ??xarmaq - h?disin d?lal?t ettiyi v? ir?lid? Allah?n yard?m?yla t?qriri g?l?c?yi ?z?r? - sad?c? bid?t ??xard??? elm? yet?rli d?r?c?d? sahib olmayanlardan vaqe olar.

?nsanlar, sad?c? alim hesab edil?n cahill?r t?r?find?n (bid?t?) s?r?kl?n?rl?r. Hal bel? ik?n, (?hliy?t sahibi olmad??? halda) ictihad ed?nin ictihad? qada?and?r/haramd?r! ??nki o laz?mi ictihad ??rtl?rini tamamlamam??d?r. Dolay?s?yla o s?radan bir kims?dir.

(M?ct?hid olmayan) Amminin (h?km ??xarmaq ???n) d?lill?r? ?trafl?ca baxmas? v? istinbat etm?si (bu d?lill?rd?n h?km ??xarmas?) haram oldu?una g?r?, ?z?rind? bir ?ox cahiliyy? ?lam?ti olan Muxadram (?mr?n?n bir qismini cahiliyy?d? ke?irmi? olan k?s) da, istinbat v? g?r?yi il? ?m?l edil?n n?z?rin (d?lill?r? ?trafl?ca bax?lmas?) haraml??? m?vzusunda onun kimidir (y?ni eyni ??kild? bu ??xs? d? haramd?r).

Bel? birisi, ona haram olan bir ?ey? (h?km ??xarma?a) c?hd etdiyi zaman m?tl?q ??kild? g?nahkar/asi olar.

Say?lan son ?eyl?rl? bel? bir ??xsin g?nahkar olma s?b?bi v? onunla ictihad?nda x?ta etmi? m?ct?hid aras?ndak? f?rq ortaya ??xm?? oldu."

Qaynaq: ?bu ?shaq ?? ?atibi: ?l ?tisam: 1/246

M?kt?b?tut T?vhid

?mam ?atibinin s?zl?rind?n a??q ??kild? anla??lan budur ki, M?ct?hid olmayan kims?nin "Bu ay?d?n filan h?km ??xar, bu h?disd?n filan h?km ??xar" dem?si haramd?r v? bel? birisi m?tl?q g?nahkar olar.

Allaha h?md olsun ki, aliml?rimiz bir ?ox m?s?l?d? h?kml?r bildiribl?r v? bu h?kml?r kitablar vasit?sil? g?n?m?z? q?d?r g?lib ?at?b.

Buna ra?m?n g?n?m?zd? elmd? im?kl?m?y? yeni ba?layan g?ncl?rin bu h?kml?ri diqq?t? almadan naslardan h?kml?r ??xarmas? ac?nacaql? hald?r.

[Emanon]

?mamlar?m?zdan "H?dis s?hihdirs? o m?nim m?zh?bimdir/g?r???md?r" ??klind? v? buna b?nz?r s?zl?r r?vay?t edilmi?dir. Bu s?zl?rin do?ru anla??lmamas? is? ?hliy?tsiz kims?l?rin nasslardan yanl?? h?kml?r ??xarmas?na, h?m ?zl?rinin h?m d? dig?rl?rinin sapmas?na s?b?b olmu?dur.

Elm ?hli ?mamlar?n bu s?zl?rini nec? a??qlam??lar?

?mam Muhyiddin ?n N?v?vi (631-676 h/ 1233-1277 m) ?mam ?afinin "H?dis s?hihdirs? o m?nim m?zh?bimdir/g?r???md?r" s?z? haqq?nda bunlar? deyir:

???? ???? ???? ??????? ??? ????? ???? ???? ???? ??? ?????? ?????? ???: ??? ????? ??????? ????? ??????. ????? ??? ???? ?? ??????? ????????? ?? ?????? ??? ?? ?????? ??? ???? ?? ???? ???, ??????: ?? ?????? ??? ????? ???? ??????? - ???? ???? - ?? ???? ??? ??? ?????? ?? ?? ?????? ?????, ???? ???? ???? ??? ??????? ???? ??????? ?????? ?????? ??? ???? ?????? ??????? ??? ??? ???????. ???? ???? ???? ???? ??? ??????? ??, ????? ??????? ?? ????? ????? ??????? - ???? ???? - ???? ?????? ?????? ??????? ?????? ???? ???????, ???? ???? ??????? ???? ??? ???? ????, ?? ?????? ?? ????????, ?? ???????? ?? ???? ???

"?mam ?afinin dediyi s?z?n m?nas?, s?hih h?dis g?r?n h?r k?s "bu ?afinin g?r???d?r" deyib, h?disin zahiriyl? ?m?l ed?r dem?k deyil!

Bu – daha ?nc? x?susiyy?tl?ri zikr edildiyi ?zr? - sad?c? m?zh?bd? ictihad r?tb?sin? ?atan v? ya buna yax?n olan kims? haqq?ndad?r.

(Bel? birisinin ?afinin g?r???n? burax?b h?disl? ?m?l etm?sinin) ??rti budur ki, z?nni qalibl? ?mam ?afinin - rahimahullah - bu h?dis? vaqif olmad???n? v? ya h?disin s?hihliyind?n x?b?rdar olmad???n? bilsin.

Bel? bir ?ey, sad?c? ?mam ?afinin b?t?n kitablar?n? v? ondan elm alm?? ?shab?n?n kitablar?n? v? b?nz?rl?rini oxumaqla olar. Bu is?, ona sahib olanlar?n az oldu?u a??r bir ??rtdir.

(Aliml?rin) Bu zikr etdiyimiz ?eyl?ri ??rt qo?malar?n?n s?b?bi budur ki, ?mam ?afi - rahimahullah - g?r?b bildiyi bir ?ox h?disin zahiriyl? ?m?l etm?mi?dir. Lakin bu, h?disl?rd? bir t?n/problem olmas? v? ya h?disl?rin n?sx edilm?si, v? ya (ba?qa bir h?disl?) x?susil??dirilm?si, v? ya (bir d?lilin t?l?biyl?) t?vil edilm?si yaxud da buna b?nz?r bir ?ey olmas? haqq?nda onun bir d?lilinin m?vcudlu?una bina?ndir."

Qaynaq: Muhyiddin ?n N?v?vi: ?l M?cmu: 1/105

M?kt?b?tul ?r?ad

G?rd?y?m?z kimi ?mam N?v?vi aliml?rin bu haqda (?mam?n s?z?n? at?b h?disl? ?m?l etm?k ???n) ??rtl?r qoydu?unu qeyd etmi?dir:

1. Bunu ed?nin m?zh?bd? m?ct?hid v? ya m?rt?b?y? yax?n olmas?.

2. ?mam?n bu h?disi bilm?diyini v? ya ?slind? s?hih oldu?u halda s?hih hesab etm?diyini bilm?si. Yaxud da bilib t?vil, t?xsis v? s. etm?diyind?n x?b?rdar olmaq.

M?n dey?rdim ki, m??yy?n bir h?disl? ?m?l etm?yi t?rk etm?k ???n bundan ba?qa s?b?bl?r d? ola bil?r. M?s?l?n ?mam Malik ?h?d r?vay?tl?rd?n M?din? ?hlinin t?tbiqat?na zidd olan s?hih h?disl?ri q?bul etm?mi?dir. B?y?k imamlardan h?disin Qurana m?xalif olmamas?n?, ?slam?n t?m?l prinsipl?rin? zidd olmamas?n? v? s. ??rtl?r qo?anlar vard?r.

Bu t?rz bir "t?r?zi" b?zi s?hab?l?rd?n d? vaqe olmu?dur. M?s?l?n m?minl?rin anas? Ai??nin - Allah ondan raz? olsun – b?zi ay?l?r? v? ?mumi prinsipl?r? dayanaraq, "d?stamazdan ?nc? ?li qaba salman?n qada?an olmas?" v? "yax?nlar?n?n a?lamas?ndan dolay? ?l?n?n ?zab g?rm?si" haqda h?disl?ri r?dd ettiyi m??hurdur.

X?las?, bu i? s?radan h?r M?s?lman?n c?sar?tl? at?laca?? bir i? deyildir! ?ksin?, ?hliyy?t ??rtl?ri vard?r ki, bunlara sahib olmadan "?hkam k?sm?y?" ?al???lmamal?d?r! Bu ?hliyy?t is? bir ?ox elmd? d?rinl??m?kl? ?ld? edilir.