ХӘЈАНӘТ ҜЕҸӘСИ

[Устаман]

"Болшој ден" һекајәсинин давамы.

[Устаман]

ХӘЈАНӘТ ҜЕҸӘСИ.

(Продолжение рассказа “Большой день”)

Ҝеҹә саат бир оларды. Телефон фасиләсиз олараг зәнҝ чалмаға башлады. Адәтән башга шәһәрдән зәнҝ вуранда телефон белә зәнҝ чалырды. Расим јухудан ојаныб ҝеҹә лампасыны јандырды вә телефонун дәстәјини ҝөтүрдү.

- Ало, ешидирәм...- о, јухулу сәслә ҹаваб верди.

- Ало...Салам мәлөјкүм! Мәнә Расим лазымдыр...- хәттин о башында намәлум кишинин ҝур сәси ешидилди.

- Салам... Ешидирәм сәни, Расим мәнәм....

- Расим, бағышла ҝеҹ зәнҝ еләдијим үчүн... бајаг зәнҝ еләмишдим евдә јох идин...Мәнә сәнин телефонуну Нүсрәт вериб, сәнин мәктәб јолдашын... мән онун гоһумујам... адым да Һәмзәдир.

- Лап јахшы! Ешидирәм сәни, Һәмзә...

- Бир – ики ҝүн бундан габаг Нүсрәтнән тојда идик, јерин мәлум, о деди ки, сәнин орда јахшы достларын вар...

- Белә дә, Һәмзә, чалышырыг....

- Сән мәнә де ҝөрүм, ора алма ҝәтирсәм ону орда сата биләрәмми? 14 тон әла, сары алмамыз вар...

- Бахыр гијмәтинә, бир дә кејфијјәтинә...

- Балаларымын ҹаны үчүн, бал кими алмадыр... өзү дә сечмә! Мән сәнә алма сөһбәти елијирәм һаа! – Һәмзә инамла деди.- Мән Нүсрәти өз балаҹа гардашым кими чох истәјирәм... әҝәр һавајы мал олсајды мән һеч сәнә бу иши демәздим...

- Нүсрәтин хәтрини мән дә чох истәјирәм, – Расим разылыгла дилләнди.- Нечәјә вермәк истәјирсән?

- Орда килосу нечәдир?

- Јахшы алма бу ҝүн базарда 1 манат 50 гәпикдир...

- ... Мән сәндән1 манатдан пулуму алаҹам, Расим, - Һәмзә әркјана деди.

- Һәмзә, сән өзүн бурда ишләсәјдин онда ҝөрәрдин нә гәдәр хәрҹимиз чыхыр, нә гәдәр итә-гурда пул пајлајырыг... Мән анд ичмәји хошламырам, гардаш, бах о 1 манат 50 гәпикдән бизә ҹәми 20-30 гәпик пул галыр... Әҝәр 80 гәпикдән сәнә сәрф еләјирсә ҝәтир. Онун 6-7 тонуну елә бил артыг сатмысан, пулу да ҹибиндәдир...- өзүмүз ҝөтүрәҹәјик. Јердә галанына да бурда көмәклик едәрик сатарсан...

- 80 гәпијә чох уҹуз олур... – Һәмзә бир гәдәр мәјус сәслә дилләнди.- Валлаһ, ора машыны сүрүб ҝәтирәнә кими јолда һеч олмазса 1500 манат хәрҹимиз чыхаҹаг... Өзүм КАМАЗ шоферијәм....

- Гардаш, мән инди сәнә вәзиијјәт неҹәдир, елә дә дејирәм... Сәни јаландан архајын едим, сән бура ҝәләндән сонра да сөзүм дүз чыхмасын... онда биз дүшмән оларыг ки...

- ...Һеч олмаса 90 гәпијә ҝөтүр... – Һәмзә гијмәт алверинә башлады.

- Имкан јохду, мән сәнә јалан дејә билмәјәҹәм, Һәмзә, - Расим деди. – Анҹаг чалышарыг ки, малын јердә галаныны баһа гијмәтә верәк...

- Мәни орда нә гәдәр ләнҝидәҹәксән?

- Узағы 10 ҝүнә елә бил алверини едиб гуртармысан... Сабаһ сән мәнә бир дә зәнҝ елә, мән бурда малын јердә галанына да мүштәри тапым, сабаһ сәнә дәгиг ҹаваб верәрәм...

- Онда бизә орда галмаға ев дә даныш, - Һәмзә деди вә зарафатла әлавә етди, - мән ҝеҹәләр јаман хорулдајырам һа, јанымда һеч кәс јата билмир... Гајнымнан ҝәләҹәм, - она бир отаг, мәнә дә бир отаг...

- Дүзәлдәрик, - Расим онун зарафатына ҝүләрәк деди. – О асан ишиди.

Расим онунла худафизләшиб дәстәји јеринә гојду вә ишығы сөндүрүб јенидән јухуја ҝетди. Сәһәр ачылан кими о, дуруб базара јолланды вә бурдакы һәмјерлиләринин ишләтдикләри кафејә дахил олду. Кафедә артыг беш-алты адам иштаһа илә хаш јејир вә адәтләри үзрә уҹадан гызғын сөһбәт едирдиләр. Расим онларла әл вериб саламлашды вә кечиб онларла бирҝә әјләшди. Кафедә гуллуг едән долу бәдәнли, тәхминән Расим јашлы ашбаз ҝәтириб онун габағына бир бошгаб хаш гојду, ишдаһалы оласан, деди вә сорушду:

- Араг да ҝәлсинми?

-Јох, лазым дејил,-Расим етираз етди. - Бу ҝүн ишим чох олаҹаг.

Расим она тәшәккүр едиб хаша ҝиришди. Артыг бир нечә нәфәр јемәјини јејиб гуртармышды, онлар дуруб ҝетмәк истәјәндә Расим онлары сахлады.

- Беш –он дәгигә ҝөзләјин, сөһбәт еләмәк лазымдыр, -деди.- Дост адам вар, Азәрбајҹандан 14 тон алма ҝәтирмәк истәјир...

Бу сөзләри ешидәндә кафедән ҝетмәк истәјәнләр ајаг сахладылар вә ҝери гајыдыб јерләриндә әјләшдиләр. Расимин бу хәбәри бајагдан һај-күјлә мүбаһисә едәнләри дә сусмаға мәҹбур еләди вә онлар мүбаһисәләрини дајандырыб марагла она бахдылар. О вахтлар базарлар бу ҝүнкү кими мүхтәлиф чешидли мејвә-тәрәвәзлә зәнҝин дејилди, әһали, демәк олар ки, хариҹдән ҝәлән тропик мејвәләрин үзүнү јалныз киноларда, китаб вә журналларда ҝөрүрдүләр. Совет адамлары һеч өз өлкәләриндә дә јетишдирилән мәһсуллардан дојунҹа јејә билмирдиләр. Башдансовду идарә олунан совет һөкумәти инсанларын фәрди фәалијјәтини сәриштәсиз ганунларла сыхышдырыр, онлары фәал әмәклә мәшғул олмаға гојмурду. Кәнд јерләриндә әһали әсасән колхоз вә совхозларда ишләјә биләрди, шәхси тәссәррүфатла мәшғул олмаг исә гадаған иди. Одур ки, базарлар да мағазалар кими, демәк олар ки, бош галмышдылар. Сатыҹы јерләринин јарыдан чоху истифадәсиз галыр, сојуг ајларда исә тиҹәрәт едәнләрин сајы лап азалырды вә бурда әсасән ҹәнуб республикаларындан ҝәләнләр ишләјирдиләр. Онларын бәзиләри чох ишҝүзар адамлар идиләр. Бәзән елә олурду ки, онлар 500-600 км. мәсафәдә јерләшән кәнд вә рајонлара машын сүрүр, ордан мал тапыб ҝәтирирдиләр. Бәзән дә елә олурду ки, бир нечә ҝүн мал олмадығы үчүн ишсиз галыр, өзләри демишкән, мајадан јејирдиләр. Инди дә буна охшар бир вәзијјәт јаранмышды, - нечә ҝүн иди ки, онлар тәсадүфи газанҹла доланырдылар. Ән чох да гышын ахырларында белә вәзијјәт јаранырды.

- ...Ҝеҹә саат бирдә мәнә зәнҝ вурду о адам, - Расим ишҝүзарлыгла сәһбәтә башлады. – Дејир разылыг версәниз бир һәфтәјә чыхарам ордан...

- Нә алмады елә? – кимсә сорушду.

- Сары алма... килосуну бир маната дејир, анҹаг ашағы да салмаг олар...

- Ајә, 14 мин манат биз һардан тапаг, ај Расим? Ајә, бу аз гала үч машынын пулуду ејј!? – дејә Кәрим һејрәтлә дилләнди.

- Мән она дедим ки, јарысынын пулуну биз дүзәлдәрик, јарысына да ајры мүштәри тапарыг... Он ҝүнә биз 6-7 мин манат пул дүзәлтмәлијик...

- Индијә галан алмалар нә алма олаҹаг еј, јәгин һамысы чүрүкдү... - башында норка папағы олан чатмагаш бир оғлан сөһбәтә гарышды.

-Ә, ај Заман, чүрүк олаҹаг алмајаҹајыг, о нә демәкдир? – онун габағында әјләшән Тағы киши онун сөзүнү кәсди. – Биринҹи ҝүн дејил ки, алвер едирик...

- Сән бир ишә бах, мән ики ҝүн бундан габаг 700 манат евә ҝөндәрдим, - Сәрхан адлы бириси тәәссүфлә дилләнди.- Билсәјдим пулу сахлајардым...

Кафедә отуранлар һәрәси бир сөз деди. Лакин һеч кәс гәтијјәтлә “һә, гој ҝәтирсин, аларыг” сөзүнү ишләтмәди. Расим ушагларын еһтијат еләдикләрини ҝөрүб архајынлыгла деди:

- Ди өзүнүз билин, әҝәр сиз шәрик олмасаныз мән өзүм пул тапыб о алмалары ҝөтүрәҹәм...

- Мин манат мән тапарам, - Тағы киши дилләнди. – Анҹаг Расим, бах, һамынын јанында дејирәм, мала бахандан сонра пулуну верәҹәм, гаға...

- Алверин гајдасы одур дә, Тағы киши, - Расим онунла разылашды. – Елә билирсән мән ҝөзүмү јумуб онлара пул сајаҹам?...

- Нә вахта пулу һазыр едим? – Тағы киши сорушду.

- О, бу ахшам мәнә зәнҝ едиб һә-јохуну өјрәнәҹәкдир. Әҝәр биз “дабро” версәк, елә бил, узағы10 ҝүнә бурдадыр... – Расим хашдан јејә-јејә сөзүнә давам еләди.- Өзүнүз билирсиниз ки, инди мал јохдур... Дуруб инди мән Абазын јанына ҝедәҹәм, о билсә малын һамысыны ҝөтүрәҹәк... Габагдан 8 Март бајрамы ҝәлир...

Абазын адыны ешидәндә јерлиләр бир гәдәр еһтијатландылар вә алмаларын әлдән чыхаҹағына онларда шәкк-шүбһә галмады. Абаз мејвә тәдарүк базасынын мүдири иди вә бир чох мејвә-тәрәвәз мағазаларыны, ресторанлары о, мејвә-тәрәвәзлә тәҹһиз едирди. Базар ҹамааты илә сых әлагәдә ишләјән Абаз, елә олурду ки, ҝаһ базара мал верирди, мәсәлән, әҝәр һәр һансы бир мал хараб олмаг үзрә идисә тәҹили ону сатмаг лазым ҝәлирди, ја да әксинә, өзү онлардан мал алырды. О, әлинә кечән “леви” малы да базар ушагларынын көмәји илә хырд едирди.

- Сән һара тәләсирсән еј, - Кәрим бир сигарет јандырыб деди.- Гој бир гәдәр өзүмүзә ҝәләк дә... Сәһәр јениҹә ачылыб, чохумуз һәлә јухудан ојанмамышыг...

Тағы киши ушаглардан сәс чыхмадығыны ҝөрүб аҹыгла сөзә башлады:

- Пулу апарыб ресторанларда фаһишәләрлә јејиб-ичирсиниз, мал да ҝәләндә пул тапмырсыныз! Бу ҝүн, сабаһ һамыныз алкаш олуб ҝедәҹәксиниз ејј, ај јазыглар! Сабаһсы ҝүнүнүзү фикирләшмирсиниз! Сизин пулунуз олмаса ким бура мал ҝәтирәр?! Бура мал ҝәтирән адамы јахшы јола салмаг лазымдыр ки, о, бир дә бура ҝәлсин! Одур, чохунуз кәндә-кәсәјә машын сүрдүрүб мин бир әзијјәтлә мал ахтарысыныз... Ҹамааты бура өјрәтсәниз һеч јана да ҝетмәк лазым ҝәлмәз! – О, бу сөзләри дејиб үзүнү Расимә тәрәф чевирди. – Бәлкә мән он ҝүнә бир 500 манат да дүзәлтдим... Сән бу иши әлдән вермә, а Расим!

- Гој ушаглар бир аз фикирләшсинләр,- Расимн јанында отуран үзү тәмиз гырхылы, гафгазлылара мәхсус гара бығлы оғлан дилләнди. Онун ады Меһман иди вә Расимлә мүнасибәти чох јахшы иди. – Ахшама гәдәр јәгин бир гәрара ҝәләрләр...

- Валлаһ, мән дә шәрик олардым еј, анҹаг ики мин дәнә гәрәнфил мәнә ҝәтирәсидиләр, - назик бығлы бир ҝәнҹ дә сөһбәтә гарышды. – О адамлара сөз вермәсәјдим, јүз фаиз мән дә сизә гошулардым...

Һәмјерлиләр бир хејли мүзакирәдән сонра кафени тәрк етдиләр. Расим палтосунун габағыны дүјмәләјиб Меһманла базарда һәрләнмәјә башлады. Нарын сулу гар јағырды, лакин һава сојуг дејилди. Онлар һәрләниб Кәрим ишләјән јерә ҝәлдиләр. Кәрим бурда Заманла нә исә данышырдылар.

- Кәрим, - Расим она мүраҹиәт еләди,- сән өз хозејнинлә барышмысанмы?

- Ә, ағзы нәдир хозејнин мәнә бир сөз дејә... – Кәрим деди. – Инди даһа әввәлки кими сәс-күј салмыр...

- Гонаглары истәјирәм сәнин јанында јерләшдирәм, хозејнинлә даныш, ҝөр разыдырса ушаглар орда галарлар... ики нәфәрдиләр...

- Разы олмајыб нејнәјәҹәкдир...

- Јох, мәнә белә ҹаваб сәрф еләмир...- Расим онунла разылашмады. - Сән онунла бу ҝүн даныш, өзүнә дә де ки, ики отаг лазым олаҹаг, сабаһ мәнә һә-јохуну де... Онун һамамы-туалети нә јердәдир?

- Бабатды.

- Бунларын һамысыны өјрән, сабаһ мәнә бир ҹаваб вер. Әҝәр разы олмаса ајры јердә гонаглара ев ахтараг...

Бу вахт Заман Расимә јахынлашды вә онун голуна ҝириб кәнара чәкди.

- Бура ҝәл, Расим, сәнә сөз демәк истәјирәм... – О, Расими кәнара апарды вә сәсини алчалдыб деди: - О мал ҝәтирән адамлар кимдиләр ки, елә? Ҝәлсәнә онлары “атаг”!

Расим бу сөзләри ешидән кими сифәти ҹиддиләшди вә о, сәрт нәзәрләрлә Замана бахды.

- Сәни билирсән нә ҝүнә гојарам, Заман... тәпијин алтына салыб сәни ешшәк кими мејдинә вурарам, һејван! – Расим сакит, лакин гәтијјәтлә она деди. – Һесаб ет ки, мәнә бу сөзләри демәмисән! Бир дә мәнә белә шејләр тәклиф етсән итирәрәм сәни бу шәһәрдән... Ҝет киши кими чөрәк пулуну газан!

- Олмаз, олмаз дә... дај аҹығын нијә тутур...- Заман сифәтини турушудуб мызылданды.

- Неҹә јәни аҹығым нијә тутур, ә һејван!? Ҹамаат бәлкә дә евини-ешијини орда ҝиров гојуб мал ҝәтирир, сән дә дејирсән ҝәл ону атаг? Сән нијә киши олурсан!?

Заман пәрт олду вә чеврилиб ордан ҝетди.

[Устаман]

(Давамы)

Меһман кәнардан бу мәнзәрәни мүшаһидә едирди. Расим онун јанына ҝәләндә о, истәди ки, ондан нә олдуғуну сорушсун, лакин Расимин ганынын гаралдығны ҝөрүб бир сөз демәди. Расим гәзәблә кәнара түпүрүб башыны булады вә һисс еләди ки, гәзәбиндән тәрләјиб. О, дәсмалы ҹибиндән чыхарыб алнынын тәрини силди вә үрәјиндә Заманы сөјүб батырды. Кәрим дә дејәсән нә исә гејри-ади сөһбәт олдуғуну һисс еләмишди. О, мејвәләри пиштахтаја дүзә-дүзә Расимдән ҝөзүнү чәкмир, онун нә дејәҹәјини ҝөзләјирди. Расим исә сөһбәти ачыб-ағартмаг истәмирди, истәмирди ки, Заманын белә алчаг фикирләр сөјләдијини һамы билсин. Расим белә вахтларда һәмишә сөһбәти ҝизли сахларды, она ҝөрә ки, бәлкә сәһви олан адам пешман ола, бәд әмәлиндән әл чәкә. Онсуз да ушагларын арасында достлуг, меһрибанчылыг јох дәрәҹәсиндә иди. Белә һадисәләр онлары даһа да бир-бириндән узаглашдырырды. Одур ки, о, һеч нә олмајыбмыш кими араја башга сөһбәт салды.

- Меһман, Абазын јанына ҝедә биләрикми? – Меһманын “Жигулиси” варды вә о, ушагларын хаһиши илә машыны лазым олан јерә сүрүрдү.

- Һәлә тез дејилми? – Меһман деди. – Дејәсән о, саат сәккиздә ишә ҝәлир...

Меһман дүз дејирди, Абаз һәлә бир саатдан сонра ишә ҝәләҹәкди. Онлар тәләсмәдән кафејә гајытдылар вә чај сифариш вердиләр. Бир саатдан сонра Расим ҝедиб телефон автоматдан Абазын иш јеринә зәнҝ еләди. О, артыг ишә ҝәлмишди. Расим даһа ҝөзләмәјиб Меһманын машыны илә онун јанына, тәдарүк базасына јолландылар.

- Мән биләни нараһат олмаға дәјмәз, - Меһман машыны ишә салыб сөзә башлады. – Бунлар шәрик олаҹаглар. Садәҹә олараг елә билирләр ки, сән малы онлара артыг гијмәтә сатмаг истәјирсән... Онлар малы ҝәтирән адамын өзүндән алмаг истәјирләр...

- Билирәм, Меһман. Мән онлара ешитдирдим ки, һазырлашсынлар, пулларыны ора-бура дағытмасынлар... Одур, Сәрхан пулуну јоллајыб евләринә...

- Гәләт елијир, Сәрхан! О деди, сән дә инандын?! О, кечән ахшам пулуну гәссаб Сашаја удузуб...О, бир дә Заман...

- Ај сизин үзүвүзә нәһләт! Ә, бунлар нә вахт адам олаҹаглар...?! – Расим бу хәбәрә гәзәбләнди.- Башыхараблар, ди галын аҹ! Һеч кәс онлара беш манат пул ҝәтириб вермәјәҹәкдир!

- Заман сәнә нә дејирди ки?- Меһман сорушду.

- Ҹанына азар дејирди Заман! Дејирди ки, ҝәл мал ҝәтирәнләри атаг!- Расим Заманла олан сөһбәти ҝизләдә билмәди.- Һеч кәсә демә, Меһман! Гој өз арамызда галсын бу сөһбәт, бәлкә бу әҹлаф сәһвини баша дүшәр... Милләтди, адамын јазығы ҝәлир, ушаглар билсәләр онунла мүнасибәти тамам позарлар...

- Јеривә олсајдым ону елә базарын ичиндә вурардым...

- Сөјүб батырдым ону, бәсиди... Вурмагнан дүзәлән дејил белә зибилләр... Вурмагнан беләләри даһа да пис олурлар... Елә бил она бир шансды вердим, гој фикирләшсин, сәһвини дәрк еләсин... Нә исә, өз сөһбәтимизи едәк...- Расим сөһбәти дәјишди. – Гәдир Рүстәмовун кассетини гој, гој охусун... – О, буну дејиб сорушду, - сән неҹә, шәрик олмаг фикрин вар, ја јох?

Меһман кассетләрин арасындан Гәдир Рүстәмовун кассетини ҝөтүрүб магнитафона салды вә тәләсмәдән деди:

- О ҝүн Саша деди ки, ҝәл ресторана әт апараг. Мән бир гәдәр ичмишдим, она ҝөрә дә дедим ки, ҝәл өзүн сүр машыны... әти апардыг вердик, гајыданда деди ки, “Жигулин” хошума ҝәлди, сат алым... Мән дөрд мин беш јүз истәдим, о да, капоту-зады галдырыб бахандан сонра деди ки, дөрд минини бу дәгигә верирәм, “аформуту” да мәнимди... мән дә дедим ки, фикирләшәрәм... Дүнән јенә дејирди ки, нә олду, нә фикирләшдин? ...Дејирәм инди пул дүзәлмәсә апарым машыны верим она...

- Јох, сатма машыны! – Расим онунла разылашмады. – Машын бизә лазым олаҹаг. Сән бу машыны базара чыхартдығын ҝүнү сата биләрсән... Мән Јури Николајевичдән ики мин манат алаҹам... О, дејиб нә вахт лазым олса, ҝәл ҝөтүр... мин беш јүз дә өзүмдә вар. Тағы киши дә мин беш јүз версә артыг беш мин дүзәлир... Инди ҝедәк ҝөрәк Абаз нә дејир... әҝәр о шәрик олса даһа бизә пул лазым олмајаҹаг...

- Абаз шәрик олаҹаг! Дејирәм әҝәр о, шәрик олса даһа бизимкиләри јахын гојмајаг, Тағы кишини өзүмүзә шәрик еләсәк бәсимизди. Габагдан 8 Март ҝәлир, 7 тон алманы мартын бириндән башласаг он ҝүнә сатарыг...

- Бәс ким сатаҹаг о бојда малы? Ҝәрәк беш-он јердә “точка” гојасан...- Расим деди.

- Алманы ҝөтүрәк өзүмүзә, - Меһман сојугганлылыгла деди,- ушаглара да дејәк ки, инди мал бизимди, ҝәлин биздән алын, гијмәти дә 1 манат 20 гәпикдир... 1 маната истәмирдиниз, инди гијмәти беләдир... онсуз да һеч јанда мал јохду... мәҹбур галыб алаҹаглар... Һәлә бајрам габағы гијмәтини галдырмаг да олар... ајын бешиндән сонра јахшы алма олса 2 манта да сатылаҹагдыр... Сәнин јеринә олсам белә едәрдим...

- Гој ҝөрәк Абаз нә дејир... – Расим фикирли-фикирли деди.

Тәдарүк базасынын дәмир дарвазалары артыг тајбатај ачыг иди. Бир нечә јүк машыны амбарларын габағында дајаныб ҝәтирдикләри мејвә-тәрәвәзләри амбарлара бошалдырдылар. Меһман машыны мәнтәгәнин һәјәтинә салыб идәрә һејәтинин јерләшдији бинанын гаршысына сүрдү вә бурда миник автомобилләри үчүн ајрылмыш јердә сахлады. Расим машындан дүшәндән сонра о, гапылары бағлады вә онлар бирликдә идарә бинасына тәрәф јолландылар. Абазын катибәси гәбул отағында әјләшиб балаҹа пудра ҝүзҝүсүндә додагларыны бојајырды. Расимҝил бура дахил оланда о, косметиканы јығышдырыб ҝүлүмсәди вә нәдәнсә јериндән галхыб пәнҹәрәјә тәрәф ҝәлди.

- Сабаһыныз хејир, Светлана! – Расим меһрибан сәслә онунла саламлашды. Онлар чохдан бирбирләрини таныјырдылар, Расим бура биринҹи дәфә дејилди ки, ҝәлирди.

- Сабаһыныз хејир, Расим! – Светлана пәнҹәрәнин пәрдәләрини даһа да ҝениш ачыб јеринә гајытды. Сарышын, далғавари сачларыны чијнәлринин үстүнә төкән бу ҝөзәлин әла фигурасы, јарашыглы синәси варды вә о, бура ҝәлиб ҝедән кишиләрә өз ҝөзәллијини фәхрлә нүмајиш етдирирди. Санки бу да онун вәзифәсинә дахил иди.

- Абаз Михајловичин јанына бурахарсан бизи?- Расим зарафатјана сорушду.

- Јох, бурахмајаҹағам! – Светлана да зарафатла она ҹаваб верди.- Һаны сизин гәрәнфилиниз, гызыл ҝүлүнүз? Абаз Михајловичин базасында ишләјән гадынларын һамысы ҝәнҹ вә ҝөзәлдирләр... Белә бир базаја әли бош ҝәлмәк олармы?

- Ә, ҝөр еј, неҹә јадымыза дүшмәди буна бир аз гәрәнфил ҝәтирәк! – Меһман Светлананын бу сөзләрини ешидәндә уҹадан, азәрбајҹан дилиндә деди. Онун белә уҹадан, һәм дә азәрбајҹан дилиндә данышмасы Светлананын хошуна ҝәлмәди вә о, наразылыгла үзүнү кәнара чевирди.

- Меһман, бу дәгигә машыны сүр базара, ордан бир гуҹаг бура гәрәнфил ҝәтир! – Расим дә уҹадан, лакин рус дилиндә Меһмана мүраҹиәт еләди.- Биз бу дәгигә сәһвимизи дүзәлдәрик, гәшәнҝ гыз!

- Аллаһ хатиринә, бир дә базара гајытмајын! – Светлана назла деди. – Ҝәлән дәфә бура ҝәләндә нәзәрә алын ки, бурда ҝәнҹ гадынлар ишләјирләр...

- Олду, гәшәнҝ гыз! – Расим һәрби гајдада она сөз верди.- Сизин бу ирадынызы биз мүтләг нәзәрә алаҹағыг... Инди бизи Абаз Михајловичин јанына бурахарсынызмы?

- Абаз Михајловичи тәҹили консерв комбинатына чағырдылар... О, ҝедәндә деди ки, Расим бура ҝәләҹәк, гој мәни ҝөзләсин, мән бир саата гајыдарам...

- Јахшы адамлары беш саат да ҝөзләмәк олар! – Расим деди. – Нә олар, биз һеч јана тәләсмирик... Онда биз бир гәдәр базада һәрләнәк, Абаз Михајлович ҝәләндә гој дахили радио илә бизи чағырсын... Белә олармы?

- Әлбәттә олар...

Расимҝил бајыра чыхыб әтрафы нәзәрдән кечирдиләр вә јүк машынларына тәрәф јөнәлдиләр... Онлар платформанын үстүнә галхыб машынларын нә ҝәтирдикләри илә марагландылар. Базарда сатыласы мал јох иди бурда,- чуғундур, үстү гара ләкәләрлә өртүлмүш көк, јарпаглары саралмыш кәләм...,- бу малларын бәзиләрини машынлара јүкләјир, бәзиләрини исә әксинә, бошалдырдылар. Арха боксларда да машынлар дајанмышдылар, Расимҝил бурда да нә олдуғу илә марагландылар. Машынлара бош јешикләрин јүкләндијини ҝөрүб ҝери гајытдылар вә јаваш-јаваш машыны сахладыглары јерә ҝәлдиләр. Онлар машына әјләшән кими, Меһман мүһәррики ишә салды вә салону иситмәјә башлады.

- Меһман, сәнә бир мәсләһәт верәҹәм, анҹаг хәтиринә дәјмәсин, мән сәни өз гардашым билиб буну сәнә дејирәм... – Расим магнитофонун дүјмәсини басыб истиганлылыгла Меһмана мүраҹиәт еләди.

- Ајыб дејилми инҹијәм сәндән, - Меһман марагла она бахды. - Мән һәлә сәндән бош сөһбәт ешитмәмишәм, јәгин ки, һеч ешитмәјәҹәм дә... сөзүнү де.

- Бизим јанымызда руслар оланда, чалыш рус дилиндә даныш. Биз онларын јанында өз дилимиздә данышанда јаман хәтирләринә дәјир, адамын јүз фаиз дүзәлән ишини дә дүзәлтмирләр... Бир дә сакит данышмаг лазымдыр, уҹадан данышанда да онларын хошуна ҝәлмир. Ушаглара да буну баша салмаг лазымдыр...

- Мән дә ону һисс еләмишәм... дүз дејирсән... – Меһман тәбәссүмлә дилләнди.

- Бурда ајыб бир шеј јохдур, рус дилиндә данышан адам пис адам дејил ки... Бәзиләри инҹијир, дејир мән нијә өз дилимдә данышмамалыјам? Елә билир ки, онун дилини әлиндән алмаг истәјирләр... Елә дејил! Өз арамызда бујур, нә гәдәр истәјирсән даныш... анҹаг јанымызда руслар оланда русҹа данышмаг лазымдыр... Бајаг ҝөрдүн сән өз дилимиздә данышанда Светлана неҹә инҹијән кими олду? Мәдәни олмасан бурда ирәли ҝедә билмәзсән!

- Еләдир, - Меһман онунла разылашды.

Онлар бир хејли бу һагда сөһбәт еләдиләр. Нәһајәт ки, базанын ҝиришиндә ағ рәнҝли, транзит нөмрәли “Жигули -2107” маркалы бир миник автомобили ҝөрүндү. О, сүрәтлә ҝәлиб Расимҝилин јанында дајанды. Сүкан архасында Абаз отурмушду. Расимҝил машындан дүшүб ҝүлә-ҝүлә онун јанына ҝәлдиләр. Бу тәзә машындан алны кечәлләшмиш уҹа бојлу, мөһкәм бәдәнли, тәхминән 35 јашларында сарышын, ҝөјҝөз бир киши дүшдү. О, да ҝүлә-ҝүлә Расимҝиллә әл вериб ҝөрүшдү вә үзүрхаһлыг еләди.

- Бағышлајын, сизи бир гәдәр ҝөзләтдим бурда, - деди о, вә машынын арха гапысыны ачыб ордан гәһвәји варатникли сары дублјонкасыны, норка папағыны ҝөтүрдү.- Достум консерв камбинатында директор ишләјир, о тәҹили чағырмышды, ҝетмишдим онун јанына...

- Ејби јох, Абаз, бош шејдир, - Расим деди, вә машына ишарә еләди. – Тәзә алмысан дејәсән, сағлыгла...

- Сағ ол , Расим! – Абаз она тәшәккүр етди,

- Бу илин машыныдыр? – дејә Меһман сорушду.

- Әлбәттә! – Абаз фәхрлә онун сөзүнү тәсдигләди. - Мән машынын биринҹи саһиби олмалыјам! Јохса мән о машыны алмарам! Буну Толјаттидән үч ҝүн бундан габаг мәнә ҝәтирибләр... “Волга” демишдим ҝәтирсинләр, ҝедиб мәнә ики илин машыныны ҝәтирдиләр, алмадым... Нејнәјирәм мән киминсә сүрдүјү машыны...? Буну алдым!

- Нечәјә алдын? – Расим деди.

- Он ики минә... – Абаз деди, вә әлавә етди, – буна бир үч-дөрд мин дә маја гојуб елә едәҹәм ҝәлинҹик кими... Артыг тәзә магнитофон алмышам, мин маната, “светамузыка” илә, сабаһ апараҹам устанын јанына . Гара дәридән отураҹаг үзләри дә сифариш вермишәм...- Буну дејиб о зарафатла әлини Расимин күрәјинә вурду. – Бәс сән нә вахт машын алаҹагсан, Расим?!

- Горбачову һакимијјәтдән гованда! – Расим һазырҹаваблыгла деди.

- Бах буну дүз дедин! – Абаз үрәкдән ҝүлдү. – Бу клоуну нә гәдәр тез говсаг ишләримиз бир о гәдәр дә јахшы ҝедәр...

- Һәләлик ев алмаг истәјирәм...

- Ев дә мүтләг лазымдыр...- Абаз онунла разылашды.

Бу заман базаја јарашыглы бир ҹаван гыз дахил олду. Онун әјниндә ҹинс шалвар, вә гырмызы дәрили јарашыглы палто варды. Әлиндә чәтир о, Расимҝилә тәрәф ҝәлирди. Абаз дәрһал бу гыза диггәт јетирди вә ҝөзүнү ондан чәкмәдән деди:

- Аллаһ дејәсән мәнә тәзә лабарант ҝөндәриб... – о, деди вә әлавә етди, - бу гыз Светлананын рәфигәсидир, бу да бизим әмәксевәр колективимиздә чалышмаг истәјир...

Онун бу сөзләринә Расимҝил ҝүлдүләр. Гыз ҝәлиб тәбәссүмлә кишиләрә нәзәр салыб бинаја дахил олду.

- Ҝедәк биз дә, - Абаз гонаглары ичәри дәвәт еләди. – Бу гыз чох гијмәтли кадра охшајыр...

О, машынын габаг отураҹағындан гара дәрили ”дипломатыны” ҝөтүрүб машынын гапыларыны бағлады вә онлар базанын баш бинасына тәрәф јөнәлдиләр.

(Арды вар)

[RatPoison]

Azərbaycan əlifbası kiril əlifbası deyil.

[Устаман]

Azərbaycan əlifbası kiril əlifbası deyil.

Хаһиш едирәм мәни үзүрлү һесаб едәсиз.

Мән бура фајл јерләшдирмәк истәдим. нәдәнсә алынмады.

[Устаман]

(Давамы)

Абаз гәбул отағына дахил оланда гызлар һөрмәтлә ајаға дурдулар.

- Салам гызлар, неҹәсиз?- Абаз ҹидди шәкилдә сорушду.

- Сағ олун, һәр шеј гајдасындадыр...- Светлана дилләнди.

- Светлана, бу гәшәнҝ гыз кимдир?

- Мән Јеленанын һаггында сизә данышмышдым, Абаз Михајлович! – Светлана рәфигәсини тәгдим еләди вә бу сөзләри дә әлавә етди, - Јеленанын чох сәлигәли әл габилијјәти вар...

- Буну тәҹили јохламаг лазымдыр! – Абаз деди вә бу сөзләр дә һамыны ҝүлдүрдү. О, јенә Светланаја мүраҹиәт етди: - Јахшы, Светлана, сән өзүн һәләлик Јелена илә мәшғул ол, онун сәнәдләрини һазырла, мән Расимҝиллә бир гәдәр сөһбәт едәҹәм, сонра әтрафлы таныш оларыг. Бизә зәһмәт омаса кофе дә сүз ҝәтир...

Буну дејиб Абаз кабинетин гапысыны ачды вә Расимҝили архасынҹа сәсләди. О, дублјонкасыны вә папғыны бурдакы диванын үстүнә атыб кечиб столун архасында әјләшди вә “дипломаты” столун үстүнә гојуб ону ачды.

- Белә шејләр сизә лазым дејил?- Абаз дипломатдан “Макаров” маркалы бир тапанча чыхарыб Расимә тәрәф узатды. – Мәним бир дәлиганлы достум вар, о, сатыр, 500 маната. Ики дәнәдир, бирини мән өзүмә ҝөтүрәҹәм.

- Абаз, мән ики ил ордуда гуллуг еләдим, ҹәми беш-он дәнә ҝүллә атдым, ону да автоматдан, - Расим тапанчаны ҝөтүрүб баха-баха деди. – Стројбатда гуллуг едәнин башы ломдан, лапаткадан чыхар... тапанчаны, сөзүн дүзү, мән биринҹи дәфәдир белә јахындан ҝөрүрәм... – О, тапанчаны Меһмана узатды.

- Мәним силаһдан чох хошум ҝәлир, - Абаз Меһман тапанчаја бахыб гуртардыгдан сонра ону ҝөтүрүб јенидән дипломата гојду вә столун үстүндән јығышдырды. – Аллаһ еләсин бу “ојунҹаг” мәнә лазым олмасын, анҹаг ким билир сабаһ адамын башына нә иш ҝәләҹәк... – О, буну дејиб мәтләбә кечди. – Һә, сөјләјин ҝөрәк нә вар, нә јох?

- Абаз, - Расим нә мәгсәдлә ҝәлдијини сөјләмәјә башлады, – бир јахын адам вар, Азәрбајҹандан 14 тон алма ҝәтирмәк истәјир. Јарысыны биз ҝөтүрәҹәјик, јарысына да сән шәрик ол...

- Нијә олмурам ки? – Абаз деди. – Јахшы алмадырса, мүнасиб гијмәтәдирсә мүтләг ҝөтүрәрәм...

- Гијмәти јахшыдыр, 1 маната дејир, кејфијјәтинә исә бахарыг... Ҝеҹә о адам мәнә зәнҝ еләмишди, дејир ки, пис мал дејил...

- Гој ҝәтирсин... малы бошалтсын, узағы 3 ҝүнә пулуну верәрәм. Анҹаг малын сәнәди дә гој олсун... Сәнәдсиз ону сатмаг бир гәдәр чәтин олур...

- О асан ишдир, сәнәд дүзәләр, - Расим деди. – Узағы он ҝүнә мал ҝәләсидир...

- Бир гәдәр уҹуз вермәз?- Абаз сорушду.

Бу заман Светлана әлиндә поднос кабинетә дахил олду. О, кофе сүзүлмүш баһалы фарфор финҹанлары столун үстүнә дүзүб ҝери гајытды. Расимҝил дә, Абаз да она өз тәшәккүрләрини билдирдиләр.

- Мәнҹә, бир он гәпик дә кечәр, - Расим деди. – Ҝәлсин өзүн данышарсан...

- Лап јахшы олду ки, бу алмалар ортаја чыхды, габагдан 8 Март ҝәлир мәним исә амбарларым бомбошдур...

- Һә, инди јахшы мал јохдур, - Расим онунла разылашды. – Ушаглар дүнән кәндләрә ҝетмишдиләр, демәк олар ки, әлибош гајыдыблар...

-Сизә бир иш тәклиф етмәк истәјирәм, - Абаз кофедән бир гәдәр ичиб ишҝүзарлыгла деди.- Анҹаг, әввәлҹә сизә бу ҝеҹә ҝөрдүјүм јухуму данышмаг истәјирәм... Мән бу ҝеҹә рәһмәтлик анамы јухуда ҝөрмүшәм....

- Аллаһ анана рәһмәт еләсин! – Расимҝил бир ағыздан онун анасына рәһмәт охудулар вә марагла онун нә дејәҹәјини ҝөзләдиләр.

- Сағ олун, Аллаһ сизин дә өләнринизи ҹәннәтлик еләсин... – Абаз онлара тәшәккүр едиб јухсуну данышмаға башлады. – Ҝөрдүм ки, Сухумидәјәм, - мәним анам оралыдыр ахы, гәбри дә ордадыр...- Евләрин арасында ҝәзирдим, бир дә ҝөрдүм ки, бир гадын чох әтирли чөрәк биширир, јахын ҝәләндә бахырам ки, бу чөрәк биширән мәним анамдыр... Мән анмын јанында отуруб чөрәкдән бирини ҝөтүрәндә о, деди ки, бәс сәнин тәзә достларын һаны? Бу чөрәкдән апар онлара да вер... Инанырсынызмы, мән јухудан елә бир руһ јүксәклији илә ојандым ки, санки бир аслан идим, инсан дејилдим! Ону да дејим сизә, анам мәним јухума ҝирәндә мәним бүтүн проблемләрим өз-өзүнә һәлл олурлар..., әлимә дә о гәдәр пул ҝәлир ки, сајыб гуртара билмирәм...

- Чох јахшы јуху ҝөрмүсән сән, Абаз! – Расим дилләнди. – Ана, чөрәк... бунлар мүгәддәс варлыглардыр...

- ...Инди фикирләширәм ки, ҝөрәсән мәним тәзә достларым кимләрди?- Абаз бир гәдәр сусуб јенә сөзүнә давам еләди. – Дејәсән ахы мәним тәзә достларым сизсиниз?!

- Бәлкә дә бизик, Абаз, - Расим разылыгла деди. – Киши адамын јолунда биз һәр шејә һазырыг! Сән бизи өзүвә дост һесаб едирсәнсә, биз дә сәни өзүмүзә гардаш һесаб едәрик... – Расим буну дејиб сорушду: - Сәнин Сухумидә гоһумларын галыбмы?

- Һә, бөјүк баҹым ордадыр...

- Она хәбәр ҝөндәр, гој ҝедиб ананын гәбрини зијарәт еләсин...

- Буну сән јахшы мәним јадыма салдын, мән елә ҝүнү бу ҝүн она зәнҝ едәҹәм! – Абаз буну дејиб кәдәрләнди. – Каш биләјдиниз мәним анам неҹә јахшы гадын иди? Нә исә... Инди бејнимә белә бир фикир ҝәлди, Расим, өзү дә бах инди сизинлә сөһбәт едәндә ҝәлди, анам јәгин буну мәнә јоллады! Дејирәм бәлкә сәни Азәрбајҹана ҝөндәрим, ҝедиб орда адамларла данышасан, гој мәнә ајда он-он беш машын мал ҝәтирсинләр, мән дә һәр машындан сәнин пулуну ајырым верим! Гардаш, бурда отуруб нә едирсиз, мал јох, алвер јох... Амбарларымыз бомбош... Әлләринә нә кечир гој ҝәтирсинләр, анҹаг, гој әввәлҹә зәнҝ едиб гијмәтини разылашдырсынлар... Белә олармы?

- Нә дејирәм, Абаз, адама бөјүк гардашы сөз дејәндә, баш үстә, дејәр! – Расим һөрмәтлә деди.- Мән һазыр! Даһа доғрусу, биз һазыр! Меһман да бизим гардашымыздыр, о да гој бизә гошулсун, ҝедәк ҝөрәк Азәрбајҹанда нә вар, нә јох...

- Чох шеј вар Азәрбајҹанда! – Абаз деди. – Одур, Нижнидәки базаја һәр ај Азәрбајҹандан једди-сәккиз машын мал ҝәтирирләр! Сиз дә ҝедин данышын, гој бура да ҝәтирсинләр... Пул нә гәдәр лазымдыр гардашыныз бурахар...

- Олду, Абаз! Бу иши дүзүб гошмаг бизим бојнумуза! – Расим инамла деди. – Гој онда бу адамы гаршылајаг јола салаг, алма ҝәтирәни дејирәм, сонра да өзүмүз учаг Азәрбајҹана... бу ҝүн о, мәнә зәнҝ едәсидир, мән ону тәләсдирәрәм, сонра да сән дејән ишин үстүнә дүшәрик...

Расимин сөзүнү телефон зәнҝи кәсди. Абаз телефонун дәстәјини ҝөтүрүб гулағына апарды, лакин сәсини чыхармады. О, бир гәдәр зәнҝ едән адама гулаг асдыгдан сонра ҹаваб верди:

- Бәли, мәнәм, Абазды... Сағ ол јахшыјам... өзүм јахшыјам, амма ишләр ҝетмир, Колја, һеч ҝетмир, амбарлар бошдур... Бәс нијә елә аз, ҹаван оғлан? ...Сизин мүдир чох хәсис адамдыр... Јахшы, јахшы, мән буну јадымдан чыхармарам... Онун да мәнә бир ҝүн иши дүшәр... Һә, саат сәккиздә биз артыг һамымыз јеримиздәјик... Бәли, бизим коллектив чох низам-интизамлы коллективдир, өзүмүз дә сосиализм јарышынын галибләријик... Бириси ҝүн сәһәр пулуну аларсан... Сән мәни белә тәләсдирмә... Јахшы, онда саат үчдә ҝәлиб кассирдән пулуну аларсан... Һәләлик...

Абаз дәстәји јеринә гојуб тәәссүфлә деди:

- Сабаһ бир тон болгар үзүмү ҝәтирәҹәкләр, ҹәми бир тон... вәссалам! Буну һеч олмазса беш тон еләмирләр... – О, буну дејиб Расимҝилә мүраҹиәт еләди. - Ушаглара дејин, гој сабаһ саат доггузда ҝәлиб килосуну ики манатдан апарсынлар... гој нәгд пулнан ҝәлсинләр. Ҝәрәк елә сабаһ да пулуну өдәјәм...

- Дејәрик... – Расим деди.

- Демәли мәним тәклифими бәјәнирсиниз, еләми? – Абаз бајагкы сөһбәтә гајытды.

- Ҹанла-башла, неҹә десән елә дә едәрик! – Расим бир дә онун тәклифинә разы олдуғуну билдирди. Онлар бир гәдәр бу һагда сөһбәт етдикдән сонра Абаз јенә өз ишиләриндән данышды.

- Расим, мәним 30 тон кәләмим батыр, јаман тез хараб олду кәләм бу ил...- Абаз шикајәтлә деди. - Әҝәр бир аја ону рәдд едә билмәсәм ҝәрәк акт јазыб донуз фермасына ҝөндәрәм... Ушаглара денән ону да ҝәлиб апарсынлар... нә сатарлар, сатарлар...

- Базарда кәләм вар, Абаз, өзү дә чох ағыр сатылыр,- Меһман деди.- Анҹаг, рајонларда һеч нә јохдур... Дүнән мән Набережнијә ҝетмишдим, базарда һеч нә јох иди... Истәјирсән бир машын долдур вер апарым ора... Бәлкә сатыла...

- Һәрби һиссәләрә тәклиф еләмәк олмаз ону? – Расим сорушду.

Абаз бу сөзләри ешидәндә елә бил јухудан ајылды.

- Сәнин башына нә јахшы фикирләр ҝәлир , Расим!- Абаз севинҹлә дилләнди. – Нијә олмур, әмәлли башлы кәләмдир, бир гәдәр јарпаглары саралыб, вәссалам! Мәним һәрби комиссарлыгда јахшы достум вар, о, јүксәк вәзифәдә ишләјир, мән онунла сөһбәт едәрәм... Сән дә сабаһ ҝәл, Меһман, “Газонларын” бирини долдур апар рајонлара, ҝөр сата биләрсәнми? Ордакы мејвә-тәрәвәз дүканларына да тәклиф елә! - Абазын кефи лап көкәлди. – Мән һавајы јерә анамы јухуда ҝөрмәмишәм ки! О, мәним ишләримин һамысыны гајдасына салаҹаг!- Абаз буну дејиб Расимҝилдән сорушду: - Бу ҝүн ахшам нә ишлә мәшғулсунуз? Истәјирәм гызлары ҝөтүрүб ресторана апарам, мәнә көмәк едәрсиз?

- Мәним бу ахшам ишим вар, - Меһман ҝүлүмсәјиб гонаглыгдан бојун гачырды.- Азәрбајҹандан гоһумум ҝәлиб, јахшы дејил ону тәк гојмаг...

- Гоһумуну да ҝөтүр ҝәл, ону да бир лабарантла таныш едәрик... – Абаз зарафатла деди.

- Јашлы адамдыр, Абаз, о, мүалиҹәјә ҝәлиб...

- Сән нә дејирсән, Расим?

- Гадынларын гајғысына галмаг саваб ишдир... – Расим зарфатла дилләнди.

- Онда ахшам ҝәл “Космоса”, ҝәл борҹуну вер, - Абаз да зарафатла деди. – Саат сәккиздә мән орда олаҹам....

(Арды вар)

[Устаман]

(Давамы)

Расимҝил Абазын јанындан чыхыб базара гајытдылар. Јолда Расим Меһмана деди:

- Бәлкә үзүмүн һамысыны өзүмүз ҝәтүрәк?

- Мән Колјаны таныјырам, онун үзүмү о гәдәр дә јахшы олмур...

- 2 манат әлли гәпикдән ону ушаглара вермәк олмаз..?

- Онда ушаглар ону ҝәрәк үч манатдан сатсынлар... үч маната исә о чәтин сатылар...

Базардакы кафедә ушаглар јығылыб нәрд ојнајырдылар. Расимҝил ичәри дахил олуб столларын биринин архасында әјләшдиләр.

- Нә гәрара ҝәлдиниз, а Расим? – Тағы киши ону ҝөрән кими уҹадан сорушду.

- Абаз шәрик олур...

- Олаҹаг да... Абаз һәриф дејил ки, бу иши әлиндән верә... Бизимкиләр дә гој һәлә јатсынлар...

- Сән һазырлаш, Тағы киши, елә өзүмүз дејәсән бу иши дүзүб-гошаҹағыг, малын јарысы бизимдир...- Расим буну дејиб ашбаза мүраҹиәт еләди. – Бизә бир дәнә минерал су вер, Ҝүләли... Хашы јаман дузлу еләмисән бу ҝүн...

- Абаз нә гәдәр ҝөтүрәҹәкдир? – Тағы киши ҝәлиб Расимҝилин столунун архасында әјләшди.

- 7 тонуну... Һамысыны да ҝөтүрмәјә һазыр иди...

- Кишинин пулу вар ејј! Һалалды! – Тағы киши деди вә сорушду: - Бәс бизим неҹә, пулумуз дүзәлирми?

- Дүзәлмәлидир...

- Тәки дүзәлсин... Кәрим деди ки, мән дә шәрик олаҹам... Мин манат, деди, дүзәлдәҹәм...

- Олсун дә, биз нә дејирик ки? – Расим Ҝүләли ҝәтирдији минерал сују стәканлара сүзә-сүзә деди. – Мал ҝәлиб чыхар, өзүвүз ҝедиб мал ҝәтирәнлә алверивизи едәрсиниз... Мән о адама бу ҝеҹә “дабро” верәҹәм... – О, стәканы галдырыб башына чәкди. – Үзүм сатмаг истәјирсәнми, Тағы киши? – Расим стәканы бошалтдыгдан сонра сорушду.

Расимин бу сөзләрини ешидәндә нәрд ојнајанлар да, онларын башына јығыланлар да һамысы чеврилиб она бахдылар.

- Нијә сатмырам, а Расим!? Бәс ишимин ады нәдир!? Нә үзүмдү елә? – Тағы киши марагланды.

- Болгар үзүмү, ики маната...

- Нә гәдәрди?

- Бир тон...

- Холодилник үзүмү олар јәгин ки?- Тағы киши сорушду.

- Инди тәзә үзүм һардадыр...

- Ики јүз кило ҝөтүрәрәм... Сән сатырсан?

- Јох, Абаза сабаһ ҝәтирәсидирләр... Саат доггузда ҝедиб ҝөтүрә биләрсән... Нағды пулнан ҝедәрсән, нисјә вермәјәҹәк... Ким истәјир ҝедиб ҝөтүрсүн... – Расим һамыја мүраҹиәт еләди.

- Бу јахшы олду, - Тағы киши севинди. – Јенә бир-ики ҝүн башымызы гатарыг. Ҝедим Кәримә дә дејим... – Буну дејиб о, столун архасындан дуруб бајыра чыхды. Расимҝил бир гәдәр бурда отурдугдан сонра онлар да дуруб бајыра чыхдылар. Расим ҹибиндән ики јүз манат чыхарыб Меһмана узатды вә деди:

- Апар буну вер о гурумсаға, - о, Замана тәрәф ишарә етди, - денән гој о да ҝедиб үзүм ҝөтүрсүн... Сатыб гуртарандан сонра гајтарар...

- Сән ону гудурдаҹагсан,- Меһман көнүлсүз олараг пулу ондан алды вә Заман ишләдији ҹәрҝәјә тәрәфә јөнәлди, Расим исә Кәримин јанына ҝетди. О, бурда Тағы киши илә сөһбәт едирди.

- Расим, - Кәрим она мүраҹиәт еләди, - мән дә шәрик олурам, гаға, мин манат мән дүзәлдәҹәм. Сән анҹаг даһа һеч кәси шәрик еләмә...

- Дүз дејир, - Тағы киши онун сөзүнә гүввәт верди.

- 7 тон малы биз сатана кими, о, хараб олар, Кәрим, – Расим деди.- Нә гәдәр тез сатсаг о гәдәр јахшыдыр.

- Малы алаг, мән гоншуларыма дејәрәм, онлар бизә көмәк едәрләр, - Кәримин гоншулуғунда бир нечә пенсионер гадын варды, онлар да һәрдән базарда алвер едирдиләр.- Ҝүнләринә он-он беш манат версән, сағ ол, дејәҹәкләр... Бизимкиләр өз хејирләрини баша дүшмүрләр...

- Етибар јохду дә, бир-биримизә, - Расим тәссүфлә деди. – Елә билирләр мән о малы 30 гәпијә алыб, бир маната бунлара сатмаг истәјирәм... Гој о адамлар ҝәлиб чыхсынлар, онда өзләри ҝедиб данышарлар...

Онлар бурда бир гәдәр сөһбәт етдиләр. Сонра Меһман да ҝәлиб онлара гошулду. Расимлә Меһман бир аз да онларла сөһбәт етдикдән сонра базардан чыхдылар. Меһман Расимин пулуну өзүнә гајтарыб деди:

- О һејван пулу ҝөтүрмәди... ал пулуну гој ҹибинә... белә адамлара јахшылыг јохдур!

- Нә дејиб ҝөтүрмәди? – Расим марагланды вә пулу ондан алды.

- Дејир мәнә сизин пулунуз лазым дејил... Аҹыг еләјиб...

Меһман машыны илә Расими јашадығы евин јанына ҝәтирди вә онлар худафизләшиб ајрылдылар.

Заман ҝүнортадан сонра бир гәдәр кафедә нәрд ојнадыгдан сонра Ваһаб адлы бир һәмјерлисини ахтармаға ҝетди. Ҝетмәмишдән габаг о, Кәримә вәд етди ки, сабаһ онун үзүмүнү сатмаға көмәк едәҹәкдир, Кәрим дә ики јүз кило үзүм ҝөтүрмәк фикриндә иди.

Заман трамвајдан дүшүб Ваһабын кирајәдә галдығы евә ҝәлди. О, гапыны ачыб һәјәтә дахил олду вә бурдакы балаҹа евә јахынлашыб онун гапысыны дөјдү. Ваһаб ҝеҹәни күчәләрдә вејилләндији үчүн һәлә дә јатырды. Гапынын дөјүлдүјүнү ешидәндә о, еһтијатла дуруб отағын балаҹа пәнҹәрәсинә јахынлашды вә ордан ҝәләнин ким олдуғуну өјрәнди.

Ваһаб чох јарамаз адам иди вә әввәлләр о да бу базарда ишләмишди. Лакин о, тез-тез әлиәјриликдә сучландығы үчүн бурда гала билмәмиш вә башга базара ишләмәјә ҝетмишди. Тәмиз пул газанмағы өзүнә ар билән Ваһаб даима кәләк ҝәлмәји, кимисә алдатмағы хошлајырды. Бу исә ону хошаҝәлмәз вә аҹынаҹаглы маҹараларла үзбәүз гојурду. Она ҝөрә дә о, даима бир јердә гала билмир вә тез-тез иш јерини дәјишмәли олурду. Бу јахынларда јенә дә һәмјерлиләри илә дава салмыш вә нечә ҝүн иди ки, јени иш јери ахтармагла мәшғул иди.

- Ҝәл, - о, гапыны ачыб Заманы ичәри бурахды вә јенә дә гапыны бағлады. Сон дәрәҹә натәмиз олан бу отагда һәр шеј көһнә иди, - стол, стул, чарпајы... Дөшәмә ахырынҹы дәфә һачан сүпрүлмүшдү, ону бир Аллаһ билирди. Ичәридә чәкилән сигаретин түстүсү чиркдән бозармыш јорған-дөшәјә һопмуш вә диврларын, таванын рәнҝини саралтмышды...

Заман она әл вериб саламлашды вә кечиб чарпајынын үстүндә отурду.

- Неҹәсән?

- Белә дә... – Ваһаб ҹаваб верди.-Сән неҹәсән?

- Елә әввәлки кими...

Онлар јениҹә һал-әһвал тутмушдулар ки, гапыны јенә кимсә дөјдү. Ваһаб нәдәнсә әсәбләшиб сөјүш сөјдү вә ҝедиб гапыны ачды. Гапы ачылан кими ичәри јашлы бир гадын дахил олду. Бу Ваһабын саһибәси иди. Әјниндә тохунма жакет олан, бу сарышын гадын саламсыз-кәламсыз дәрһал аҹыгла сөзә башлады:

- Сән нә вахт евин кирајә пулуну верәҹәксән?!

- Нијә гышгырысан!?- Ваһаб лап әсәбләшди. – Сәнә демишәм верәҹәм, демәли верәҹәм! – О, буну дејиб азәрбајҹан дилиндә арвада сөјүш јағдырмаға башлады.

- Мән сәнә демишәм ки, бура һеч кәси ҝәтирмәјәсән, сән јенә бура башга адам ҝәтирирсән...! Сәнә ахырынҹы дәфә хбәрдарлыг едирәм, әҝәр ики ҝүнә кирајә пулуну вермәсән мән милис чағыраҹам!

- Чағыр! – Ваһаб онун һәдәсинә әһмијјәт вермәди.- Мән дә она дејәҹәм ки, сән бурда самагон дүзәлдиб сатырсан...!

-Сән чох алчаг адамсан! – Саһибә Ваһабын бу сөзләринә лап аҹыгланды. – Сән ики ҝүнә еви бошалтмасан мән сәни тутураҹам...!

- Дајан ҝөрүм, Ваһаб,- Заман јериндән галхды. - Әсәбләшмәк нәјә лазым... нәнәҹан, - о саһибәјә мүраҹиәт еләди. – Ваһаб сәнә нә гәдәр борҹлудур?

- Өзү билир!

- Заман, она пул-зад вермә, гәләт еләјир! - Ваһаб әлини ҹибинә салан Замана мане олмаға чалышды. Саһибә ишин белә ҝәтирәҹәјини һеч ҝөзләмирди. О, бу норка папаглы оғланын Ваһабын борҹуну өдәмәк истәдијини ҝөрәндә бир гәдәр јумшалды.

- Ал бу гырх манаты! – Заман дөрд дәнә онлуг чыхарыб саһибәјә узатды.

- Ә, отуз манат бәсидир...- Ваһаб деди.

- Отуз манаты кирә пулу, он манатына исә бизә бир шүшә самагон вер..- Заман саһибәјә деди.

- Бах, сән јахшы адамсан, сәнин бу јерлин исә чох ахмаг адамдыр!- Саһибә разы һалда Замана деди. – Мән буну бурдан говаҹам, истәјирсән ҝәл өзүн јаша бурда!

- Пулуну алдын, ди рәдд ол бурдан!- Ваһаб онун үстүнә гышгырды.

- Бу әҹлаф ҝөр анасы јашында гадына нә дејир?! Тфу, сәнин үзүнә....!

- Чых бајыра, ҝиҹ гызы, ҝиҹ! Ҝет самагонуву дүзәлт!

Заман саһибәнин голуна ҝириб бајыра чыхарды вә ширин дилини ишә салды:

- Сән әсәбләшмә, нәнәҹан, инди базарларда алвер јохдур, Ваһабын да пулу гуртарыб... Бир аздан јенә базарлары ҝәтириб мал илә долдураҹаглар... Ваһаб ишләјиб пул газанаҹаг... Әсәбләшмә!

- Әҝәр пулу јохдурса гој инсан кими десин ки, сонра верәҹәкдир!- саһибә деди. – Бу исә мәни сөјүб тәһгир едир... Өзүнү елә апарыр ки, санки ев саһиби одур...!

Заман ону бир тәһәр евинә өтүрүб ҝери гајытды.

- Сән наһаг она пул вердин, гәләт едир, мән она һеч нә верәси дејилдим...- Ваһаб наразы һалда она деди.

- Ејби јох, бош шејдир...- Заман ону да сакитләшдирмәјә чалышды...- Гој сәсини кәссин, ҝедиб шикајәт-зад еләмәсин...

Заман отағы ҝөздән кечирди вә јемәјә бир шејин олмадығына әмин олдугдан сонра Ваһаба деди:

- Ҝејин әјниви, ҝедәк мағазаја... Мән јаман аҹмышам!

Ваһаб бир сөз демәдән палтарыны ҝејиб дивардан асылан ҝүзҝү парчасында сачларыны әли илә дүзәлтди вә онлар бирликдә јахынлыгдакы әрзәг мағазасына јолландылар. Заман бир нечә банка балыг консерви, чөрәк, чај, гәнд... алдыгдан сонра онлар ҝери гајытдылар. Евә гајыдан кими о, саһибәнин јанына ҝетди вә самагону ондан истәди. Саһибә самагону ҝәтирәндә Заман нә фикирләшдисә ҹибиндән 30 манат да чыхарыб она узатды.

- Ал, буну да гој ҹибинә,- деди, - мән ҝәлән ајын да пулуну верирәм сәнә, өзүм дә бурда Ваһабла галмаг истәјирәм... Сән о отаға бир дәнә дә чарпајы гој!

- Һардан мән сәнә чарпајы алым!? – Саһибә пулу алыб севинә-севинә деди. – Һеч олмазса мәнә бир-ики ҝүн вахт вер, бәлкә гоншулардан сәнә бир шеј тапам...- О, бу сөзләри дејиб нәдәнсә дурухду вә Замана бахды. Заманын бирдән-бирә онун евиндә галмаг истәмәси ону шүбһәләндирди. – Сәнин һеч олмазса паспортун вармы?

- Әлбәттә вар, нәнәҹан, сән мәнә инанмырсан? Ха-ха! Елә билирсән гулдурам? – О, әлини ҹибинә салыб паспортуну чыхартды вә саһибәјә узатды. Саһибә ејнәјини тахыб онун паспортуну нәзәрдән кечирди.

- Пис дөвран јетишиб, оғул, адамлар чох пис олублар... еһтијатлы олмаг лазымдыр...- Саһибә Заманын адыны, фамилјасыны јазыб паспорту она гајтарды. – Чалышын чох сәс-күј салмајын, мән сакитлији хошлајырам, - деди.

- Биз јахшы адамларыг, нәнәҹан! Сән биздән горхма, биз сәнә дә бурда көмәк едәрик!

Заман самагон долу шүшәни ҝөтүрүб Ваһабын јанына гајытды. О, артыг консерв банкаларыны ачыб јерлисини ҝөзләјирди. Заман папағыны, палтосуну чыхарыб дивара вурулмуш мисмардан асды вә кечиб столун архасында әјләшди.

- Һәә, белә - белә ишләр! – дејиб самагон шүшәсини ачды вә стәканлара сүздү. - Ҝөтүр, гардаш, ҝөтүр буну вураг өз сағлығымыза!

Елә биринҹи стәканы ичиб гуртаран кими Заман нә фикирлә онун јанына ҝәлдијини сөјләмәјә башлады.

- Ваһаб јахшы бир иш вар, истәјирәм сәни о ишә шәрик едәм...

- Нә ишдир? – Ваһаб марагла сорушду.

- Беш-он ҝүнә Азәрбајҹандан 14 тон алма ҝәтирәҹәкләр... Истәјирәм мәнә көмәк едәсән мал ҝәтирәнләри атаг!

- Нәтәри атмаг истәјирсән? – Ваһабын сифәти ҹиддиләшди вә диггәтлә Замана бахды.

- Онлар малы бурда бир манатдан бир јердән верәҹәкләр... Артыг разылашыблар. Бу 14 мин манат пул еләјир... Пулу онлар аландан сонра фикирләшәрик, ону неҹә әлә кечирәк... Мал ҝәтирәнләр, дејәсән, Кәрим галан јерә дүшәҹәкләр, ики нәфәрдиләр... Ҝеҹә галдыглары отаға ҝириб, балта илә горхударыг пулу әлләриндән аларыг... Јарысы сәниндир....- Буну дејиб Заман јенә стәканлара самагон сүздү.

- Тапанчамыз олсајды, лап јахшы оларды...- Ваһаб өз стәканыны ҝөтүрүб деди.

(Арды вар)

[Устаман]

(Давамы)

Заман онун разы олдуғуну ҝөрүб үрәкләнди. Онлар јенә стәканларыны тоггушдуруб бу дәфә сағлыг демәдән самагону башларына чәкдиләр.

- Балта да пис дејил, ја лом! – Заман бир гәдәр консервдән јејиб сөһбәтә давам еләди.- Ҝеҹә онлар јатанда гәфил ҝирәрик ичәри, бирини о дәгигә ломнан вуруб ашырарыг, о бирисини дә горхударыг! Пул да јәгин ки, јатдыглары јердә олар... Ҝөтүрүб арадан чыхарыг!

Бу заман һәјәтдән саһибәнин сәси ешидилди. Заман өзү дуруб гапыја чыхды. Саһибә она јатмаг үчүн јығма чарпајы ҝәтирмишди.

- Ал, һәләлик бунда јатарсан, бир шеј тапана кими, - о, деди. – Ҝедәк, сәнә јорған - дөшәк дә һазырламышам, онлары да ҝөтүр...

Заман саһибә илә ҝедиб јорған – дөшәји ондан алды вә ҝәтириб ону јығма чарпајынын үстүнә атды.

- Мән дә бурда сәнинлә галаҹам, бајаг арвада ҝәлән ајын пулуну да вердим ки, сәс-күј салмасын. Ахшам ҝедиб мәним пал-палтарымы галдығым јердән ҝәтирәрик... – О, столун архасында әјләшиб јенә стәканлары долдурду. - Һә, сөзүмүз нә јердә галды?

- Мән биләни, галдыглары јердә онлары сојмаг чәтин олаҹаг, - Ваһаб деди. – Онлары Азәрбајҹана гајыданда јолда тутмаг лазымдыр...

- Нијә чәтин олур ки? - Туфан онунла разылашмады.

- ...Кәрим, - бир, онун хозејни, - ики, ики нәфәр дә мал ҝәтирәнләр... Сәс-күј чыха биләр. Анҹаг јолда үстләринә дүшсәк сәсләрини чыхара билмәзләр... – Ваһаб тәләсмәдән фикирләрини сөјләди.

- Јахшы, орасына бахарыг, һарда онларын ишинә бахаг... Гој ҝәлиб чыхсынлар...- Заман нөвбәти дәфә стәканлары долдуруб деди.

Онлар бир хејли өз хаин планларыны ҝөтүр-гој еләдиләр, ахшам исә ҝедиб Заманын пал-палтарларыны әввәл галдығы јердән ҝәтирдиләр.

Һәмин ахшам Расимлә Абаз “Космос” ресторанында гызларла ресторан бағланана кими әјләндиләр. Онлар конјак вурур, гызлар исә шампанскијә ҝиришмишдиләр. Абаз елә һеј гызларла зарафат едирди, онлара өз ушаглыг арзуларындан данышырды: - Билирсиз, гызлар, сизи нијә бу ресторана дәвәт еләмишәм? Она ҝөрә ки, мән ушаг оланда арзум бу иди ки, бөјүјәндә косманавт олум... Лакин Аллаһ мәни ҝәтириб база мүдири еләди... Јох, бунунчүн мән Ондан гәтијјән инҹимирәм...нә олар, база мүдири дә пис вәзифә дејил... - Гызлар онун зарафатларына гәшш едир вә өзләрини даһа да сәрбәст апарырдылар.

- Расим, бәс сән балҹа оланда ким олмағы арзу едирдин? – дејә Јелена шән һалда ондан сорушду.

- Мән дә косманавт олмаг истәјирдим, әзизим! – Расим она ҹаваб верди. – Лакин ракет алмаға пулум чатмады...- Онун бу ҹавабы да һамыны үрәкдән ҝүлдүрдү.

Онлар беләҹә дејиб- шәнләндиләр вә хошларына ҝәлән маһныларын һамысында дуруб рәгс еләдиләр. Ресторандан чыханда артыг һамысы әмәлли-башлы кефләнмишдиләр. Расим Јеленаны, Абаз исә Светлананы ҝөтүрүб ајрылдылар. Абаз онларын һамысыны өз дачасына апармаг истәјирди, лакин Расим зәнҝ ҝөзләдији үчүн евләринә ҝетмәли олду.

-Јахшы, - Абаз таксијә отуранда деди.- Онда сабаһ ҝүнорта сизи дачада ҝөзләјирәм...Мән сизә елә бир кабаб биширәҹәм ки, сиз һәлә өмрүнүздә белә шеј јемәмисиниз...

Такси Расимлә Јеленаны Расим галдығы јерә ҝәтирәндән сонра Абазла Светлананы дачаја апарды.

Ҝеҹә Һәмзә зәнҝ едиб Расимдән ишләрин нә јердә олдуғуну сорушду.

- Архајын ҝәлә биләрсән, Һәмзә, - Расим ону әмин еләди. – Истәјирсән өзүнлә беш-он башга машын да ҝәтир, һамынызы бурда јербәјер едәҹәјик! - о, јары зарафат, јарыҹидди деди. Конјак онун кефини әмәлли-башлы ачмышды.

- Расим, гадасы, бах мән онда сәнә архајын олуб бурдан чыхырам һа, биз ора ҝәләндән сонра бизи ордан әлибош гајтарма!

- Мән сәнә дедим ҝәл, демәли ҝәл! Сәнә киши сөзү верирәм! – Расим гәтијјәтлә деди.- Малын сәнәдләрини дә ҝөтүр, өзүн дә нә гәдәр тез ҝәлсән, бир о гәдәр јахшыдыр!

- Онда мән беш-алты ҝүнә јанындајам...

- Ҝөзләјирәм...

Онлар сағоллашыб ајрылдылар. Һәмзә елә сәһәриси ҝүн машыны јүкләмәјә башлады.

Расим Меһманла евдә отуруб Һәмзәнин зәнҝини ҝөзләјирди. Һәмзә јола дүшән ҝүнү дә Расимә зәнҝ вуруб демишди ки, биз артыг јола дүшүрүк. О, ҝәлиб шәһәрә чатанда Расимҝилә зәнҝ еләмәли иди, Расимҝил дә ону гаршылајыб Абазын тәдарүк базасына апармалы идиләр. Малын јарысыны бурда бошалтдыгдан сонра јердә галаныны базара апараҹагдылар. Һәмзәҝил нәдәнсә ләнҝијирдиләр. Онлар һәлә сәһәр ҝәлиб бу шәһәрә чатмалы идиләр, лакин артыг саат үч олурду, онлардан исә хәбәр-әтәр јох иди. Нәһајәт саат дөрдә ишләјәндә Һәмзә зәнҝ еләди. О, артыг шәһәрин ҝирәҹәјиндә олдуғуну деди. Расим Абаза зәнҝ едиб Һәмзәҝилин ҝәлиб чыхдығыны она хәбәр верди вә дуруб Меһманын машыны илә гонаглары гаршыламаға ҝетди. Расимҝил Һәмзәнин машыныны тез тапдылар. Онлар ҝөрүшүб бир даһа таныш олдулар. Һәмзә орта бојлу, долу бәдәнли бир киши иди. Гара енли бығлары, чал дүшмүш гыврым сачлары варды. Бахмајараг о, бир нечә ҝүн иди ки, гајны илә јол ҝәлирди чох ҝүмраһ ҝөрүнүрдү. Гајнынын ады исә Рәшид иди. Һәмзәдән јашҹа кичик олан Рәшид дә јекәпәр адам иди вә башыны кечәл гырхдырмышды. Расим һал-әһвал тутандан сонра онлардан нијә белә ҝеҹ ҝәлдиләрини сорушду.

- Ә, беш саат заправкада дајаныб нөвбә ҝөзләмишик! Дүз беш саат!- Һәмзә әсәблә деди.- Һөкумәт дејил еј, Һәсәнсохду дәрманыды!

- Шәһәрә дә аз галмыш јенә тәкәр партлады... – Рәшид әлавә еләди. - Ону да дәјишәнә кими бир хејли вахтымыз ҝетди.

- Аллаһа шүкүр ки, артыг ҝәлиб чыхмысыныз..., узаг јол әзијјәтли олур, – Расим деди. - Сүрүн архамызҹа, бизи артыг ҝөзләјирләр.

Бир саатдан сонра алма долу КАМАЗ тәдарүк базасынын амбарларынын биринин гаршысында архасыны платформаја вериб дајанмышды. Расим Һәмзәҝили Абазла таныш етдикдән сонра онлар кузовун гапысыны ачыб бир нечә јешик ордан дүшүрдүләр. Абаз јүкчүләрә ҝөстәриш верди ки, алмалары јешикдән бошалтсынлар. О, алмаларын бабат олдуғуна әмин олдугдан сонра зарфатла Һәмзәдән сорушду:

- Һамысы беләдир, јохса башга јешикләрдәки харабды? Бах, јохлајаҹам һа, һамысыны!

- Дөрд дәнә балам вар, онларын ҹанына анд верирәм, һамысы беләдир! Һансы јешији истәјирсән төк, бах! – О, буну дејиб ҹиб бычағы илә алмаларын бирини сојуб Абаза узатды. - Сән һәлә бунун бирини је, тамына да бах! Хошуна ҝәлмәсә, ҝөтүрмә!

Расимҝил дә, јүкчүләр дә артыг адама бир дәнә алмадан ҝөтүрүб јејирдиләр.

- Пис алма дејил, - Абаз алмадан дишләјиб деди. – Дохсан гәпикдән гој бошалтсынлар...

- Нә дејирәм, Абаз, сән ки, Расимин достусан, гурбанды сәнә! Аллаһ хејир версин!

- Һәмзә, сән бизим јерләрә тез-тез ҝәл, - Абаз она деди. – Расим сәнә јәгин дејиб, мән ајда он- он беш машын гәбул едә биләрәм... Әлинизә кечәни ҝәтирин, пул газанын...

- Даһа сиздән һара әл чәкирәм ејј! – Һәмзә әрклә деди. – Сизин јаханыздан дөрдәлли јапышаҹам, сиз һәлә мәни јахшы танымырсыныз!

Һәмзәнин бу сөзләринә һамы ҝүлүшдү. Абаз она “киши адамсан”, дејиб ири амбар тәрәзисинин архасына кечди вә алмалары гәбул еләмәјә башлады. Тәхминән машынын јарысы бошаланда о, јаздығы чәкиләри бир дә һесабдар чөткәсиндә һесаблады вә јүкчүләрә “бәсдир”, дејиб бурдакы јазы столунун архасында кечиб әјләшди. О, дипломаты столун үстүнә гојуб ачды вә ордан бир дәстә пул чыхарыб сајмаға башлады. Рәшид дипломатдакы тапанчны ҝөрәндә марагла Расимин үзүнә бахды.

- Гардаш топлу-түфәнҝли ҝәзир, - деди.

- Сатдыгды, беш јүзә верир... – Расим она деди. – Имканыныз варса алын, сиз јолларда олурсунуз, һәмишә риск едирсиниз...

Абаз пулу сајыб Һәмзәнин габағына гојду.

- Бурда дөрд миндир,-деди. – Галаныны исә ики-үч ҝүндән сонра ҝәлиб апара биләрсиниз... Гој Расим сабаһ мәнә зәнҝ еләсин, мән дәгиг вахтыны она дејәрәм...

Һәмзә она миннәтдарлыг едиб пулу ҝөтүрдү вә шалварынын ҹибинә гојду.

- Әҝәр базарда малы сата билмәсәниз, ҝәтирин мәнә, јердә галанларыны да ҝөтүрәрәм...

Абаз буну дејиб јериндән дурмаг истәјәндә Рәшид она деди:

- Абаз, олар тапанчаја бахым?

- Нијә олмур, - Абаз тапанчаны дипломатдан ҝөтүрүб она верди.

Рәшид тапанчаны ондан алыб дарағыны чыхарды вә јенидән јеринә салыб предохранителини чәкди.

- Дејәсән башын чыхыр тапанчадан, һә?- Абаз марагла сорушду.

- Һә,- Рәшид ҹаваб верди. - Мән он ил ордуда гуллуг еләмишәм, прапоршик идим...

- ...Онда сән әсил иҝидсән ки! –Абаз шән һалда деди. – Сәнинлә еһтијатлы давранмаг лазымдыр...!

- Һәмзә, ҝәл буну алаг...- Рәшид језнәсинә мүраҹиәт етди.

- Ајә, сән бизи тутдураҹагсан, гој отураг отурдуғумуз јердә...- Һәмзә етираз еләди.

- Тутмазлар, архајын ол... – Рәшид тәслим олмады.

- ...Јолларда ит-гурд сахлајыб машыны јохлајыр, үстүмүздән чыхса ҝәрәк бир әтәк пул верәк ҹанымызы гуртараг...- Һәмзә тәрәддүд етмәјә башлады.

- ...Мән ону елә јердә ҝизләдәрәм ки, јүз ил дә ахтарсалар тапа билмәзләр... – Рәшид әл чәкмәди. – Сән атанын ҝору, атказ еләмә...!

- Абаз, буну да јаз бизим ајағымыза...- Һәмзә көнүлсүз она мүраҹиәт еләди.

- Дүз едирсиз,- Абаз деди. – Силаһсыз инди јола чыхмаг чох тәһлүкәлидир... 500 манат бир шеј дејил, ән ваҹиби һәјатымыздыр, ону горумаг лазымдыр...

Онлар бир хејли бурда сөһбәт едиб ҝәләҹәк планларындан данышдылар. Абаз бир даһа Һәмзәҝилә тез-тез бура ҝәлмәји мәсләһәт еләди. Ахшам саат једди иди артыг онлар ајрыланда. Расимлә Меһман јенә Һәмзәҝилин габағына дүшүб ону Кәримин јанына апардылар, онлары бурда јербәјер етдикдән сонра сабаһ сәһәр саат алтыда ҝөрүшәҹәкләрини вәдәләшиб ајрылдылар. Сәһәр ачылан кими Расим ҝәлиб өзү Һәмзәнин јанында отурду вә КАМАЗ-ы сүрдүрүб базарын ичинә ҝәтиртди. Ҹамаат артыг чохдан онлары ҝөзләјирдиләр. Машынын архасы ачылан кими Меһманла Рәшид кузова чыхыб алма јешикләрини пајламаға башладылар, - онлар кимин нә гәдәр мал ҝөтүрдүкләрини гејд едиб һесаблајыр, Һәмзә исә пуллары јығырды. Башга базарлардан да ешидиб ҝәләнләр варды. Артыг саат бир иди, машында ҹәми јарым тон мал галмышды. Һәмзә севинҹиндән ҝөјлә ҝедирди. О, ишләрин белә низамла ҝедәҹәјини һеч тәсәввүрүнә белә ҝәтирмирди вә тез-тез Расимлә Меһмана тәшәккүр едирди. Сонра базар саһә мүвәккили дә ҝәлиб чыхды. Һәмзәҝилин сәнәдләрини “јохлајандан” сонра, о да Абаз кими онларын тез-тез ҝәлмәкләрини мәсләһәт еләди.

Бүтүн бурда баш верән һадисәләрин һамысыны Заман кәнардан изләјирди. Лакин о, Һәмзәҝил ону танымасынлар дејә машына јахын ҝәлмир, елә узагдан хаин-хаин онлары мүшаһидә едирди, онларын неҹә адамлар олдугларыны өјрәнмәјә чалышырды. Нәһајәт, о, малын сатылыб гуртардығына әмин олдугдан сонра чыхыб Ваһабла галдығы евә ҝетди. Расимҝил исә базар бағланан кими бош КАМАЗ-ы сүрүб апарыб Абазын базасына салдылар вә јенә гајыдыб Кәримҝилә јығышдылар. Ахшам, шам јемәјиндән сонра Һәмзә јығдыглары пулларын һамысын ҝәтириб столун үстүнә төкдү вә әрклә Расимлә Меһмана деди:

- Бу пулдан нә гәдәр истәјирсиз ҝөтүрүн! Сиз олмасајдыныз биз бу алвери едә билмәздик!

(Арды вар)

[Устаман]

(Давамы)

- Һәмзә, бизи биабыр еләмә! Һеч нә лазым дејил!– Расим миннәтарлыгла онун бу тәклифиндән бојун гачырды. – Биз дә мал ҝөтүрмүшүк, иншаллаһ ону сатыб өз пулумузу газанаҹағыг...

Һәмзә онун бу сөзләринә әһәмијјәт вермәјиб столун үстүндән 500 манат ҝөтүрүб Расимин ҹибинә басмаға чалышды. Расим исә гәтијјәтлә онун бу һәдијјәсиндән бојун гачырыб она тәшәккүр еләдикдән сонра деди:

- Сиз бура тез-тез ҝәлсәниз, бу бизим бәсимиздир... Сағ ол, гардаш!

Евин саһиби һәлә дүнән евин һачарларыны Кәримә вериб он ҝүнлүјә мүһарибә илләриндән таныдығы достунун јанына ҝетмишди, евдә јалныз өзләри идиләр. Һәмјерлиләр ҝеҹә саат үчә кими гызғын сөһбәт етдикдән сонра Расимлә Меһман Һәмзәҝиллә сабаһ јенә дә ҝөрүшәҹәкләри һагда вәдәләшдиләр вә худафизләшиб евләринә ҝетдиләр. Онлар ҝедәндән сонра Һәмзә Рәшидлә Кәримә деди:

- Алвер белә олар еј! Јохса кечән дәфә ҝетдијимиз јердәки кими јох! Алверчиләрин бири јаландан нәнәсини өлдүрүб арадан чыхды, бири јаландан бабасыны өлдүрүб арадан чыхды... ...бири деди ки, малы гој бурда, ҝет, бир аја малывы сатыб пулуну да ҝөтүрүб ҝәтирәҹәм евинә! ...Һәлә дә о алверин борҹуну вериб гуртара билмәмишик... – О, буну дејиб Расими тәрифләмәјә башлады. – Афәрин она! Неҹә сөз вермишди һамысыны јеринә јетирди, бир сөзү дә јалан чыхмады...! Евә ҝедим бир јағлы еркәк алыб апарыб онун атасынын гапысына бағлајаҹам...!

- Расим индијә кими нә дејиб һамысыны јеринә јетириб, - Кәрим онунла разылашды. – Мән һәлә онун бош сөһбәт еләдијини ешитмәмишәм...

Бир аздан Кәрим дә гонаглара, ҝеҹәниз хејрә галсын, дејиб һәјәтин о башындакы ајрыҹа тикилмиш балаҹа, биротаглы евә јатмаға ҝетди. Һәмзәҝил исә бурдакы отагларда јерләшиб јатдылар.

Заман нечә ҝүн иди ки, Кәримин малыны сатырды, Кәрим исә она һәр дәфә беш-үч манат ҹибхәрҹи верирди. Сәбирсизликлә Һәмзәҝилин ҝәлмәсини ҝөзләјән Заман, базарда даһа әввәлки кими һеч кәсә гајнајыб гарышмыр, сөз сорушан оланда исә дилуҹу ҹаваб верирди. Һамы елә билирди ки, о, пулсуз галдығы үчүн белә дәјишибдир, даһа демирдиләр ки, бу әҹлафын фикирләри ҝеҹә-ҝүндүз план ҹызыр, Һәмзәҝили неҹә чапыб-атмағы дүшүнүрдү. Она елә ҝәлирди ки, бу ҹинајәти төрәтмәк онлар үчүн һеч дә чәтин олмајаҹаг вә онлар пулу ҝөтүрүб бирдәфәлик бу шәһәри тәрк едәҹәкләр. Лакин о, Һәмзә илә Рәшиди ҝөрәндә бир гәдәр ганы гаралды вә баша дүшдү ки, әҝәр сүпүрләшәси олсалар чәтин ки, бу јекәпәр кишиләрин өһдәсиндән ҝәләләр. О, базардан чыхыб Ваһабын јанына ҝәлди вә ҝөрдүкләринин һамысыны она данышды.

- Јаман зырпы кишиләрди, - деди, - онлары горхутмаг чәтин олаҹаг...

- Мән дедијим кими еләсәк јахшы олар, - Ваһаб башыны гашыја-гашыја өз планыны сөјләди. – Ҝөзләјәк онлар нә вахт јола чыхсалар далларынҹа ҝедәк, һарда дајансалар вураг ашыраг... Бурда вурсаг сәс-күј чыха биләр...

- Нә илә онларын далынҹа ҝедәҹәксән? –Заман истеһза илә ондан сорушду.

- Машын гачырарыг бир дәнә...

- Бәс ГАИ јолда сахлајанда нә ҹаваб верәҹәксән?

- Онлар јәгин ки, ҝеҹә бурдан чыхарлар... Ҝеҹәләр јолда гаишникләр аз олур...

- Сән лап ушаг кими данышырсан! – Заман аҹыгла деди. – Нә билирсән ҝеҹә чыхаҹаглар?

- Кимә ушаг дејирсән?! – Ваһаб да она аҹыгланды. – Мәним кими бурда сизин һеч бириниз алвер едә билмирдиниз! – О, өзүнү тәрифләди.

- Јох, сәнин дедијиндән белә чыхыр ки, сән артыг билирсән онлар беш-он ҝүндән сонра нә едәҹәкләр, нә вахт јола дүшәҹәкләр... Фалчы-зад дејилсән ки?! - Заман бир гәдәр сәсини алчалдыб она изаһ еләмәјә башлады. Лакин о, гәти гәрара ҝәлди ки, пул әлләринә кечән кими бу һәрифи да вуруб ашырсын. Одур ки, мүбаһисәни узатмаг фикриндән дашынды.- Баша дүш, онлар беш-он ҝүнә о пулу бурда хәрҹләјә биләрләр, - о деди, - ја да, бурдан мал ҝөтүрүб Азәрбајҹана апара биләрләр...

Заманын бу сөзләри Ваһабын ағлына батды. О, даһа мүбаһисә еләмәјиб Заманын нә дејәҹәјини ҝөзләди.

- Мән әввәлләр бир нечә ај Кәрим галан евдә галмышам,- Заман сөзүнә давам еләди. – Евин ҝиришинә-чыхышына бәләдәм... бир чәтинлик олмајаҹаг, орасы да јахшыдыр ки, мал ҝәтирәнләр ев јијәсинин јанында галырлар, - евин гапы-пәнҹәрәси көһнә шејди, бир тәпик вурсан төкүлүб дағылаҹаг....

- Нә билдин ев јијәсинин јанында галырлар? – Ваһаб сорушду.

- О ҝүн Кәрим шикајәтләнирди ки, ев јијәси евин он ҝүнүнә 50 манат истәјир...- Заман ҹаваб верди вә бир гәдәр сусуб сөзүнә давам еләди. – Ҝеҹә гәфил ҝирәрик ичәри, ломнан чијинләриндән-заддан вурарыг, пулу ҝөтүрүб әкиләрик дүз вағзала... Елә биринҹи гатарла һара ҝәлди ҝедәрик...

- Ев јијәсисни дә ҝәрәк ашыраг...- Ваһаб деди.

Заман билмирди ки, ев саһиби он ҝүнлүјә башга јерә ҝедибдир. Кәрим бу барәдә сөһбәт ачмамышды. О, елә билирди ки, гоҹа отагларын бириндә, гонаглар исә диҝәриндә галырлар.

- Ев јијәси гоҹа кишиди, ону ашыртмаг чәтин дејил, -о деди.

- Бәс Кәрим һарда јатыр?

- Онун галдығы ев һәјәтин о бири башындадыр, - Заман архајынлыгла изаһ еләди. – Кәрим ојаныб ҝәләнә кими биз арадан чыхарыг, ...һәм дә онун галдығы евин гапысыны әввәлҹәдән бағламаг да олар ки, һәјәтә чыха билмәсин...

- Ики дәнә лом тапмаг лазымдыр...-Ваһаб буну дејиб јериндән дурду. – Арвад әлинә кечән дәмир-дүмүрү јығыб атыр һәјәтин күнҹүнә, - деди.- Ҝедәк ҝөрәк орда нә тапырыг...

Онлар икиси дә ҝәлиб көһнә тикинти материалларынын арасында күт аләт ахтармаға башладылар. Заман паслы бир арматуру ҝөтүрүб деди:

- Буну ики јерә бөлсәк бизә бәс едәр... Бунунла лап өкүзү дә вуруб ашырмаг олар...

- Дәмиркәсән лазымдыр...- Ваһаб деди.

- Бу да дәмиркәсән...! – Заман буну дејиб ҹибиндән хәткеш кими назик, узун дәмиркәсән мишары чыхарды. О, бура ҝәләндә тәссәррүфат мағазасындан буну алмышды. Елә бил үрәјинә даммышды ки, лазым ола биләр.

Онлар галдыглары отаға гајыдыб арматуру ортадан јары кәсдиләр вә ҝеҹәнин дүшмәсини ҝөзләдиләр.

Һәмзәҝил ҝеҹ јатдыглары үчүн дәрһал јухуја ҝетдиләр. Бајагдан күчәнин тининдә дајаныб Расимҝилин ҝетмәјини ҝөзләјән Заманла Ваһаб, онлар ҝедән кими евә јахынлашдылар вә ишыгларын сөндүрүлмәсини ҝөзләдиләр. Заман һасарын тахталарынын арасындан Кәримин неҹә өз галдығы евә тәрәф ҝетдијини ҝөрдү. Јарым саат да ҝөзләдикдән сонра онлар илан кими сүрүнүб һасары ашдылар вә Һәмзәҝил јатан евә јахынлашдылар. Заман Ваһабы бурда гојуб Кәримин галдығы евин јанына ҝетди. О, ахшамдан һазырладығы мәфтили гапынын гыфыл тахылан јеринә сохуб бир нечә дәфә бурдугдан сонра ҝери гајытды.

- Башлаја биләрик... – Буну дејиб о, евин гапысына јахынлашды вә вар гүввәси илә гапыны тәпиклә вуруб ачды. Тәпијин ағырлығына гапы таб ҝәтирмәди вә архадан бағландығы јердән сыныб ачылды. Онлар әлләриндә арматур ичәри сохулуб ишығы јандырдылар вә гәфил сәсдән ајылмыш Һәмзәнин башынын үстүнү алдылар. Заман она чатан кими арматуру онун башына ендирди вә јериндән галхмаг истәјән Һәмзә гышгырыб јерә јыхылды. Заман вәһшиҹәсинә онун башына бир нечә дәфә дә зәрбә ендирди. Ваһаб исә о бири сүрүҹүнүн бурда олмадығыны ҝөрүб чаш-баш галмышды. Онун јериндә дуруб бахдығыны ҝөрән Заман ону үстүнә гышгырды:

- Нә дуруб ҝөзүнү дөјүрсән, тез елә о бири отағы јохла!

Бу вахт гоншу отагдан Рәшид әлиндә тапанча һөвланк бура ҝәлди. О, јад адамларын Һәмзәјә неҹә зәрбәләр ендирдијини ҝөрүб дәһшәтлә бағырды:

- Сиз нә едирсиниз, сизин ананызы .........! - О, буну дејиб тапанчадан атәш ачмаға башлады... Әввлҹә бир нечә ҝүллә илә Заманы, сонра да гачмаг истәјән Ваһабын далынҹа гачыб ону ҝүллә илә вурду вә онларын јыхылдығыны ҝөрүб тез Һәмзәнин јанына ҝәлди. Һәмзәнин сифәти ал-ган ичиндә иди. Рәшид ону бир нечә дәфә уҹадан “Һәмзә, Һәмзә...” дејә чағырды, лакин Һәмзә ҝөзләрини ачмады. Рәшид нә едәҹәјини билмәјиб уҹадан ағламаға башлады вә ону чијинләриндән тутуб диванын үстүнә сүрүдү. Онун илк ағлына ҝәлән бу олду ки, Кәрими чағырсын вә евдән чыхыб онун галдығы евә тәләсди. Кәрим артыг ҝүллә сәләринә ојанмышды, лакин гапы бағлы олдуғундан бајыра чыха билмирди. О, гапыны нә гәдәр итәләјиб ачмаг истәдисә хејри олмады вә киминсә уҹадан ағлаја-ағлаја ҝәлдијини ешидиб дајанды.

- Кәрим!- Рәшид гапыја јахынлашыб ону чағырды.

- Нәдир, Рәшид, о нә сәс-күјдүр?! – Кәрим тез она ҝаваб верди.

- Һәмзәни вурдулар... тез елә бизә ҝәл!

- Бу гапыны ача билмирәм, ҝөр она нә олуб...! - буну дејиб Кәрим ағыр сөјүш сөјдү. Рәшид әли илә гапыны јохлады вә онун мәфтиллә бағландығыны ҝөрдү.

- Оғрашлар гапыны мәфтиллә бағлајыблар, - деди вә мәфтили ачыб кәнара атды.

Рәшид даһа Кәрими ҝөзләмәјиб тез евә, Һәмзәнин јанына гајытды. Кәрим исә пал-палтарыны ҝөтүрүб өзүнү бајыра атды вә Рәшидин далынҹа гачды.О, ичәри ҝирәндә ҝөрдүјү мәнзәрәдән дәһшәтә ҝәлди, - јаралы Заманла Ваһаб јыхылдыглары јердә башы кәсилмиш илан кими гыврылыр, онларын ганы дөшәмәјә ахырды. Сифәти ган ичиндә олан Һәмзә исә јатағында һушсуз вәзијјәтдә зарыјырды.

- Тез елә Кәрим, тез ҝет “скору” чағыр! - Рәшид гышгырыб она деди. О, мәләфәни ҹырыб Һәмзәнин башыны сарыјырды. Кәрим аз гала һушуну итирмишди, о, дивардан тута-тута Ваһабын үстүндән адлајыб бајыра чыхды вә күчә гапысыны ачыб тиндәки автомат телефона тәрәф јөнәлди. Артыг гоншуларын бәзиләри атәш сәсләрини ешидиб јухудан ојанмышдылар, онларын ишыглары јанырды, лакин һеч кәс күчәјә чыхмамышды. Кәрим телефон будкасына неҹә ҝәлиб чатдығыны өзү дә билмәди вә гапыны ачыб дәрһал 03-ү јығды. Чох кечмәди ки, хәттин о башында нөвбәтчи һәкимин јухулу сәси ешидилди.

- Ало, ај гыз!- Кәрим рус дилиндә голуну-будағыны гыра-гыра изаһ етмәјә башлады. – Тез “скору” ҝөндәрин, адам вурублар... башындан...!

Нөвбәтчи һәким зәнҝ едәнин аксентлә данышдығыны ешидәндә әсәблә сөјләнмәјә башлады вә үнваны сорушду. Кәрим үнваны дејиб гуртаран кими нөвбәтчи һәким, “ҝөзләјин”, дејиб дәстәји асды. Кәрим ҝери гајытмаг истәјирди ки, бир гәдәр аралыда јашыл ишығы јанан такси машыныны ҝөрдү вә нә фикирләшдисә тез онун јанына ҝәлди. Сүрүҹү сүкан архасында јухуја ҝетмишди. Кәрим шүшәни дөјәҹләјиб ону јухудан ојатды.

- Гардаш, орда мәним достуму вурублар, бизи тез хәстәханаја апармаг лазымдыр, тез! Нә истәсән верәҹәм! – Кәрим она деди.

- Јаваш дөј шүшәни, сындырма! – сүрүҹү јухудан ојаныб бир гәдәр аҹыгла деди вә әлини отураҹагларын арасында ҝизләтдији ири бычаға узатды. О, нәдәнсә Кәримин хулиган олдуғуну зәнн етди. Лакин бу гафгазлы кишинин һәгигәтән дә һәјәҹанлы олдуғуну ҝөрүб сорушду, – кими вурублар?

- Мәним достуму, ағыр јаралыдыр...!

Сүрүҹү бир гәдәр тәрәддүд едиб башы илә она ишарә еләди.

- Ҝәл отур...- О, буну дејиб мотору ишә салды.

Кәрим кечиб габагда әјләшди вә јолу она ҝөстәрди. Такси ҝәлиб гапыја чатан кими о, таксидән дүшдү вә тез евә ҝетди.

- Рәшид, мән такси ҝәтирдим, ҝәл Һәмзәни өзүмүз таксијнән балнисијә апараг, “скору” бирдән ҝеҹ ҝәләр..!- О, буну дејиб јахын ҝәлди вә јердә јыхылыб галмыш Заманын јанындан кечәндә ағыр сөјүш сөјүб вар ҝүҹү илә онун башына бир тәпик илишдирди. Сонра да кечиб Һәмзәнин ајагларындан јапышды.

- Јорғанла бир јердә ҝөтүр... - Рәшид ағлаја-ағлаја деди.

(Арды вар)

[Устаман]

(Сону)

Телефон зәнҝи Расими јухудан ојаданда о, јениҹә душ гәбул едиб јатмышды. О, башынын үстүндәки ҝеҹә лампасыны јандырыб саата бахды, саат беш олурду. Ким ола? – дејә о, тәҹҹүбләнди вә дәстәји галдырды.

- Ало..

- Расим, мәнәм Кәримди! Бәрк дур, гардаш, бәдбәхтлик үз вериб! Бу оғрашлар Һәмзәни вурдулар...

- Ким вурду ә, нә данышырсан сән?!! – Расимин о дәгигә јухусу гачды.

- Заман оғраш! Сиз ҝедәндән сонра Ваһабнан евә сохулуб ломнан вуруб Һәмзәнин башыны јарыблар... Дохдур дејир ки, вәзијјәти чох ағырды...

- Сән јуху-зад ҝөрмәјибсән ки, Кәрим?! – Расим ешитдикләринә инанмады.

- Каш јуху олајды...- Кәрим дә өзүнү сахлаја билмәди. – Дајанма, дур өзүвү јетир балнисијә...

Расим палтарыны тәләм-тәләсик ҝејиб күчәјә чыхды. О, такси тутуб бирбаша хәстәханаја јолланды. Рәшидлә Кәрим икиси дә хәстә гәбулу шөбәсинин гаршысында дајаныб ағлајырдылар. Онлар Расими ҝөрәндә сәсләрини даһа да уҹалтдылар. Расим онлары сакитләшдирмәјә чалышды, лакин һисс еләди ки, артыг гәһәр ону да боғур. О, өзүнү әлә алыб һадисәнин неҹә олдуғуну сорушду. Үст-башы ган ичиндә олан Рәшид нә баш вердијини она сөјләди. Расим ағыр сөјүшләрлә Заманла Ваһабы сөјдүкдән сонра ҹибиндән мәнзилин ачарыны чыхарыб Кәримә узатды:

- Кәрим, сән апар Рәшиди бизә, ордан да тәрпән Меһманын далынҹа, ојат ону, јолла бура, сонра да гајыт Рәшидин јанына! Сизә бурда галмаг олмаз, милис јәгин инди бура ҝәләҹәк!

Расим Кәримлә Рәшиди јола салыб шөбәјә дахил олду вә бурда нөвбә чәкән ејнәкли јашлы тибб баҹысына јахынлашды. О, салам вериб Һәмзәнин јахын досту олдуғуну деди вә ону мүалиҹә едән һәкимләрлә ҝөрүшмәк истәдијини билдирди.

- Һәкимләр артыг әмәлијјата башлајыблар, ҹаван оғлан, - тибб баҹысы она деди. – Өзү дә дејәсән әмәлијјат узун чәкәҹәк...

- Ора ҝетмәк олармы?

- Јох, ора башга адамларын ҝетмәси гадағандыр!- Тибб баҹысы Расимә гәти етираз еләди.

- Бәс онун вәзијјәти неҹәдир?

- Кәллә сүмүјү парчаланыб... өзү дә чохлу ган итириб...

Расим бу сөзләри ешидәндә лап ганы гаралды.

- Анаҹан, бәс сән неҹә, һәкимин јанына ҝедә биләрсәнми?

- Нәјә ҝөрә? – тибб баҹысы ону баша дүшмәди.

- Ҝет һәкимә де ки, о, нечә истәсә верәҹәјик, гој һеч нә әсирҝәмәсин...

- Аллаһ хатиринә! – тибб баҹысы наразылыгла она деди. – Ҹәрраһ өзү бунсуз да әлиндән ҝәләни едәҹәкдир...

Расим даһа она бир сөз демәјиб орда вар-ҝәл еләмәјә башлады вә нә едәҹәјини дүшүндү. О, бир гәдәр бурда галдыгдан сонра чыхыб хәстәхананын ҝириш гапысына јолланды вә бурда ҝөзәтчинин јанында отуруб Меһманы ҝөзләмәјә башлады. Меһман јарым саатдан сонра ҝәлиб чыхды. Онун машыны гапынын габағында ҝөрүнән кими Расим ҝәлиб онун машынында отурду .

- Ҝөр бу әҹлафлар бизим башымыза нә ојун ачды?!- Расим машына отуран кими гәзәблә деди.

- Һә, Кәрим мәнә һамысыны сөјләди, - Меһман да ағыр сөјүш сөјдү. - Оғрашлары елә јахшы едиб Рәшид ҝүлләләјиб! – О, буну дејиб сорушду,- Һәмзәнин вәзијјәти неҹәдир?

- Артыг апрес олунур, тибб баҹысы деди ки, узун чәкәҹәк... – Расим кәдәрлә ҹаваб верди.

- Һәкимләри ҝөрә билмәдин?

- Јох. Елә бирҹә тибб баҹысы илә сөһбәт едә билдим... Һәмзәнин башы бир нечә јердән јарылыб, өзү дә чохлу ган итириб...

- Сәнин дә Замана јазығын ҝәлирди...- Меһман аҹы-аҹы деди.

- Мән нә биләјдим бу әҹлафын башына белә мурдар фикир ҝәлиб!? – Расим нифрәтлә деди. – Билсәјдим, ону елә ордаҹа боғуб өлдүрәрдим! Мән елә билирдим бу һејван јүклү КАМАЗ-ы оғурлајыб гачмаг истәјир... Ким дејәрди бу белә алчаг һәрәкәтә әл ата биләр...?

- Биз сәһв еләдик, - Меһман деди. – Ҝәрәк һеч олмазса биримиз онларын јанында галајдыг...

- Нә биләјдик ? – Расим кәдәрлә деди. – Биз чох сәһвә јол вердик! Нә гапынын мөһкәмлијини јохладыг, нә пәнҹәрәни...

- Һеч өзләри дә јохламадылар... Јазыг Һәмзә, севинҹиндән ҝөјлә ҝедирди!

Расим бир аздан нә фикирләшдисә ҝөзәтчинин јанындан Абазын ев телефонуна зәнҝ еләди вә нә баш вердијини она гыса сөјләди. Абаз бу вахт јухудан ојанмышды вә идманла мәшғул олурду. О, да ешитдикләринә инана билмәди вә “орда ҝөзлә, бу саат ҝәлирәм” дејиб дәстәји асды.

Бу вахт, сары рәнҝли бир УАЗ сүрәтлә ҝәлиб хәстәхананын гаршысында дајанды вә сигнал вермәјә башлады. Ҝөзәтчи гапыны ачан кими о хәстәхананын һәјәтинә дахил олуб гәбул шөбәсинә тәрәф јөнәлди.

Расим гајыдыб машында отурду вә Меһмана деди:

- Милис дејәсән ахтарыша башлајыб.

Меһман милисин нәзәрини ҹәлб еләмәсинләр дејә, мотору ишә салыб хәсәтәханадан бир гәдәр араланды вә јолун кәнарында машыны сахлады. Чох кечмәди ки, Абаз ҝәлиб чыхды вә о, узагдан Меһманын машыныны ҝөрүб сүрәтлә ҝәлиб онун јанында дајанды. Онлар һәр үчү машындан дүшүб әл вериб ҝөрүшдүләр. Абаз Һәмзәнин вәзијјәтинин неҹә олдуғуну өјрәнәндән сонра һадисәнин неҹә баш вердијини сорушду. Расим она Рәшидлә Кәримдән ешитдикләрини сөјләди. Абаз ешидәндә ки, Рәшид басгын едәнләрин икисини дә ҝүллә или вуруб о, гәтијјәтлә деди:

- Лап јахшы еләјиб вуруб! Әсил кишиди о! – Сонра да сорушду, - бәс тапанча һаны?

- Һадисә јериндә галыб...- Расим ҹаваб верди.

Абаз бир гәдәр фикирләшиб деди:

- Милис рәисинин мүавини мәним достумдур, ады да Володјадыр, елә бу дәгигә ону тапмаг лазымдыр! Меһман, сән гајыт хәстәханаја орда ҝөзлә, Расим, сән отур машына, мәнимлә ҝедәк!

Расим Абазын нә етмәк истәдијини баша дүшмәди вә машына отуранда она деди:

- Бәлкә сән гарышмајасан, сәни дә тутарлалар...

- Гәләт едәр мәни тутан! – Абаз уҹадан деди. – Мән бир телефон зәнҝимә шәһәрин тән јарысыны ајаға галдырарам! Сән архајын ол, бу дәгигә һер шеји јолуна гојарыг... Рәшидин ҝүнаһы јохдур бурда, о, өзүнү мүдафиә едиб! Ону бирҹә ганунсуз олараг силаһ сахладығы үчүн мәсулијјәтә ҹәлб едә биләрләр! Инди ҝедәк Володјаны тапаг, хаһиш едәк, гој ону буна ҝөрә бағышласын... Тапанчаны да о әҹлафларын үстүнә јазсын...

Буну дејиб Абаз голтуг ҹибиндән ҝөј рәнҝли бир блокнот чыхарды вә машыны телефон будкаларынын биринин јахынлығында сахлады. О, лазым олан нөмрәни тапыб машындан дүшдү вә ҹибиндән икигәпиклик чыхарыб атомат телефондан һара исә зәнҝ еләди. Бир гәдәр телефонда данышдыгдан сонра о, ҝери гајыдыб деди:

- Володјаны бу ҝүн саат бешдә ишә чағырыблар, јәгин бу һадисә илә әлагәдәр ону раһат јатмаға гојмајыблар...- Буну дејиб Абаз да Заманла Ваһаба ағыр сөјүшләр сөјдү вә машыны бирбаша милис идарәсинә сүрдү. О, машыны бурда сахлајыб Расимә ҝөзләмәји тапшырды вә өзү исә дүшүб милис идарәсинә ҝетди. Тәхминән јарым саатдан сонра о гајыдыб машына отурду вә ҝүмраһ сәслә деди:

- Һәр шеј гајдасындадыр, архајын ол! – Буну дејиб Абаз мотору ишә салды вә машыны сүрә-сүрә сөзә башлады. – Демәли белә, Расим, Рәшиди тапыб бура ҝәтирмәк лазымдыр, гој өзү-өз ајағы илә ҝәлиб һәр шеји данышсын... Һардадыр о?

- Мән ону бизә јолладым...

- Һә, ҝедәк ону ҝәтирәк бура, - Абаз деди вә сөзүнә давам еләди. – Мән Володјаја 3 мин манат пул вердим, өзүнә дә дедим ки, тапанчаны мән вермишәм Рәшидә... Ҝөрдүм дүзүнү демәсәк бунлар Рәшиди инҹидәҹәкләр, мәҹбур едиб тапанчаны һардан алдығыны өјрәнәҹәкләр... Инди гој о, десин ки, биздә чох пул олдуғуна ҝөрә мән еһтијат еләдим вә Абаз Михајловичә дедим ки, тапанчасыны биз бурдан ҝедәнә кими бизә версин... Анҹаг протокола башга әфсанә јазылаҹаг, протокола јазылаҹаг ки, ҝуја тапанча о әҹлафларын олуб, Рәшид онларын әлиндән алыб өзләрини өлдүрүб... Јери ҝәлмишкән, онларын икиси дә ҹәһәннәмә васил олублар!

- Әҹлафлар! – Расим гәзәблә деди. – Ҝәрәк сағ галајдылар, ҝедиб он-он беш ил дә түрмәдә јатајдылар... Ҝөр бизим башымыза нә ојун ҝәтирдиләр...?! Јазыг Һәмзә... – Буну дејиб Расим сорушду: - Бәс демәк олмаздымы ки, тапанча һәгигәтән о әҹлафларынды?

- Инанмаздылар, - Абаз деди. – Тапанчанын үстүндә јәгин ки, әл изләри галыб, ону јохлајыб биләрдиләр ки, кимин олуб тапанча. Она ҝөрә мән Волдјаја һәр шеји олдуғу кими дедим. О, мәндән сорушду ки, бәс сәндә һарданды тапанча? Дедим ки, мәним кечән ил бир достум автомобил гәзасына дүшүб һәлак олмушду, онун иди, ондан јадиҝар галымышды...

- Инанды сәнә?

- Һә, - Абаз ҝүлүмсәјиб деди. – 3 мини ҝөрән кими онда шәкк-шүбһә галмады...

- Ҝөр бу әҹлафларын уҹбатындан нә гәдәр дә пул итиририк...- Расим әсблә башыны булады. – Абаз, сәнин бүтүн хәрҹләринә шәхсән мән дә шәрик олаҹам...

- Һеч нә лазым, дејил! – Абаз онун бу фикри илә разы олмады.- Сән мәнә Азәрбајҹанла әлагә јаратсан, о мәнә бәсдир...

Абаз машыны Расим галдығы евин габағында сахлајан кими онлар икиси дә дүшүб дөрдүнҹү мәртәбәјә галхдылар. Расим гапынын зәнҝини басды вә чох кечмәди ки, Кәрим гапыда ҝөрүндү.

Абазла Расим мәнзилә дахил олдулар вә Абаз онларла әл вериб ҝөрүшдү.

- Һә, иҝид, неҹәсән? – о, ҝүмраһ сәслә Рәшиддән сорушду. Рәшид бу бир нечә саат әрзиндә елә бил хејли арыгламышды. О, Абазла Расими ҝөрәндә бир гәдәр өзүнә ҝәлди вә илк сөзү бу олду:

- Һәмзәдән бир хәбәр вармы?

- Биз ҝәләндә апрес олунурду, – Расим она деди.

- Сән өзүнү әлә ал, Рәшид, горхма, вурмусан, лап јахшы еләмисән, белә әҹлафлара һәлә о да аздыр! - Абаз онун һәлә дә дәһшәт ичиндә олдуғуну ҝөрүб она үрәк-дирәк вермәјә башлады. – Кишинин башына иш ҝәләр! – Буну дејиб о, Володја илә олан сөһбәти она сөјләди вә ахырда деди, - горхма, сәни тутмајаҹаглар! Сән өзүнү мүдафиә едибсән, мәҹбурән о әҹлафлары вурмусан!

Рәшид миннәтдарлыгла онун үзүнә бахды.

- Сағ ол, Абаз, - о, сакит сәслә деди. – Мән сәнә өмрүм боју јахшылыг едәҹәм... – О, бир гәдәр сусуб әлавә еләди, - мәним јенә бәхтим ҝәтирди, сағ галдым... сиз Һәмзәни хилас един...

- Архајын ол, ҝедиб инди һәкимләрлә дә неҹә лазымдырса данышаҹағыг...- Абаз ону сакитләшдирди. Сонра да она мүстәнтигләрә нә дејәҹәјини өјрәтмәјә башлады. – Дур ҝедәк инди өзүнү милисә тәслим елә, һәр шеји олдуғу кими даныш. Тапанчаны да денән ки, о әҹлафларын әлиндән алмысан, денән мәни вурмаг истәдиләр амма тапанча ачылмады, мән дә тез әлләриндән алыб онларын өзүнү вурдум... Горхма, сән нә десән, протокола елә дә јазаҹаглар.

Рәшид бир сөз демәјиб милисә ҝетмәјә һазырлашды вә голтуғундан әл мәһрәбасына бүкүлү пулу чыхарыб Расимә верди.

- Ал, - деди, - мән сәнин телефонундан Азәрбајҹана зәнҝ едиб Нүсрәтә һәр шеји данышдым, бәлкә онлар төклүшүб бура ҝәлдиләр, буну верәрсән Һәмзәнин ушагларына...

Абазла Расим Рәшиди милис идарәсинә апардылар. Абаз өзү Рәшиди апарыб Волдјаја тәһвил верди вә онлар даһа бурда галмајыб бирбаша хәстәханаја јолландылар. Кәрим исә базара ҝетди. Расим она тапшырды ки, ушаглары базара чыхмаға гојмасын, гој бир нечә ҝүн ҝөзләсинләр.

Һадисәнин икинҹи ҝүнү хәстәхананын гаршысында бир хејли адам топлашмышды. Бунларын чоху Һәмзә илә Рәшидин јахын гоһумлары иди. Һәмзәнин һәјат јолдашы Ирадә,- о, һәм дә Рәшидин баҹысы иди,- онларын бөјүк гызы, Һәмзәнин гардашы вә Нүсрәт тәјјарә илә учуб өзләрини бура јетирмишдиләр. Кәрим, Тағы киши, Меһман вә башгалары да бурда идиләр. Онлар дәрин үзүнтү кечирир, Заманла Ваһаба ләнәтләр јағдырыр, Ирадә исә гызы илә ағлајырдылар. Һәкимләр Һәмзәни реанимасија шөбәсиндә јерләшдирмишдиләр. Онун вәзијјәтинин ағыр олдуғуну, сағалаҹағына үмидин аз олдуғуну демишдиләр. Һәмзәнин гоһумлары онун јанына ҝетмәк истәмишдиләрсә, ону апрес едән ҹәрраһ буна гәти етиразыны билдирмишди.

Расим исә бурда јох иди вә онун бурда олмамасынын сәбәби Ирадәнин ҝөзләнилмәдән онун үстүнә атылыб ону бу ишдә сучлу һесаб етмәси иди. Расим Меһманла онлары аеропортда гаршыламаға ҝетмишдиләр. Елә бурдаҹа, аеропортун ҝөзләмә залында Ирадә онун јахасындан јапышыб ағлаја-ағлаја ону ҝүнаһкар һесаб етмиш, бүтүн аҹығыны ону үстүнә төкмүшдү.

- Мәним әримлә гардашым сәнин јанына ҝәлмишдиләр, сән онлары ҝүдаза вермисән! - демишди. – Бизим ҝүнаһымыз нә иди?! Нә гәдәр адама зүлм еләмәк олар?! Бир дәфә бура ҝәлиб ҝетдиләр, тәзә машын алмышдылар, ону сатыб борҹларыны вердиләр..! Инди дә ҝәлдиләр, бирини вуруб балнисијә салдыныз, о бирисини түрмәјә! Ҝөрүм сизи ләнәтә ҝәләсиниз!! Гујулара газыб долдурсунлар бурда сизин һамынызы! – Ирадә буну дејиб Расими һәдәләмишди, - бу дәгигә бурдан ҝедәҹәм милисијә! Сизин һамынызы бурда тутдураҹам!

Аеропортдакы адамлар һамысы јығылыб һејрәтлә бу мәнзәрәјә бахыр, нә баш вердијини анламаға чалышырдылар. Һәмзәнин гардашы илә Нүсрәт Ирадәни зорла сакитләшдирә билдиләр. Бурдакы милисләр јахын ҝәлиб нә олдуғуну сорушанда, Ирадә онлара, тутун бунлары, бунларын һамысы гулдурдулар, демишди. Нүсрәт милис ишчиләринә бәдбәхтлик үз вердијини, Ирадәнин исә аҹығындан белә дедијини сөјләмишди. Расимин ҝөзләри јашармыш, Ирадәнин шок вәзијјәтдә олдуғу үчүн белә дедијини баша дүшмүшдү. “- Ај баҹым, өзүнү әлә ал, сакит ол, мән Һәмзәни өз бөјүк гардашым һесаб едирәм, мәним һаггымда белә фикирләшмә”, - демишди. Одур ки, Расим бура јығыланларын арасында јох иди. О, бир мүддәт гәзәбиндән алышыб јанан бу гадынын ҝөзүнә ҝөрүнмәк истәмирди.

Һәмзәнин гоһумларыны Меһман аеропортдан хәстәханаја апарасы олду. Расим исә тәкҹә шәһәрә гајытды. Сонра о, Меһманла ҝөрүшәндә Меһман кәдәрлә она деди:

- Јазыг Ирадә, Һәмзә сағалыб ајаға дурмаса о, дәли олаҹагдыр...

- Бир ҝеҹәнин ичиндә һәм гардашыны, һәм әрини итирәсән, бундан ағыр дәрд олармы? – Расим деди, сонра да әлавә еләди, - чох һејф ки, бу әҹлафлар өлүб әлимиздән чыхдылар...! – Буну дејиб Расим гәзәблә јумруғуну дүјүнләди.

Алты ајдан сонра мәһкәмә олду. Мәһкәмә Рәшидә бәраәт газандырыб ону мәсулијјәтдән азад еләди. Һәмзә дә мәһкәмәдә иштирак еләди, о, артыг сағалыб ајаға дурмушду, һәкимләр онун һәјатыны хилас едә билмишдиләр. Анҹаг, һәкимләр она сәнәтини дәјишмәји, јүнҝүл ишдә ишләмәји мәсләһәт ҝөрдүләр.

Ирадә исә Расими бир мүддәт ҝүнаһкар һесаб етди. Сонра она баша салдылар ки, Расим Рәшиддә тапанча олдуғуну билирди вә о, буну билә-билә о әҹлафлары Рәшидҝилин үстүнә ҝөндәрмәзди. Һәмзә хәстәханадан чыхандан бир нечә ҝүн сонра јахын достларыны гонаг чағырды вә Ирадә илә Расими бурда барышдырды.

Абаз исә Расимлә Меһманы өз јанында ишә дүзәлтмишди вә онлары тез-тез Азәрбајҹана ҝөндәрирди. Рәшид јенә бу шәһәрә мал дашымаға башлады, Һәмзәни исә онун оғлу әвәз еләди. Јенә, һәјат әввәлки ахарына дүшдү вә инсанлары өз билдији истигамәтә апарды. Беләҹә, бу бәдбәхт һадисә инсанларын јаддашында аҹы хатирә гојуб совушуб ҝетди.

Базар да ки, елә һәмин базар иди, бир јенилик јох иди, бирҹә азәрбајҹанлыларын сајы бурда дурмадан артырды.