?r?in ?z?rind? olmas?na baxmayaraq, b?t?n yaratd?qlar? ?z?rind? uca, onlardan ayr? olmas?na baxmayaraq, onlar? g?r?n, onlar?n n? halda olduqlar?n? bil?n, h?r ?eyi elmi il? ?hat? ed?n d? odur. He? bir ?ey ondan gizli qalmaz, kims? onunla ??ki?m?z, ona qar?? ??xmaz, ona he? bir ?eyd? ?ng?l olmaz. ?ksin? h?r ?ey onun ?z?m?ti ?n?nd? boyun ?y?r, izz?ti qar??s?nda z?lildir. H?r ?ey onun h?km?, idar?si alt?ndad?r. O, ?an? etibar? il? ?n y?ks?kdir. O, b?t?n kamil sif?tl?rin sahibidir, b?t?n ?skiklikl?r ondan uzaqd?r. ?Z?ZD?R, C?L?LD?R, ?an? m?bar?k v? ?ox ucad?r.
ULUV – Ucal?q dem?kdir. Allah – subhan?hu v? t?ala – nin zat? sif?tl?rind?n olub iki qism? ayr?l?r.
1. Sif?tl?rin Uluvvu. 2. Zat?n Uluvvu.
Allah daima uca v? b?y?kd?r. Allah?n uca olmas?na v? s?mada olmas?na be? ?ey d?lal?t edir. 1. Qurani –K?rim. 2. S?nn?. 3. S?hab?l?rin icmas?. 4. A??l. 5. Fitr?t.
Allah – subhan?hu v? t?ala – n?n s?mada olmas?na Quran v? S?nn?d? 18-c?r isbat var.
1. M?N – dan, d?n, ?n qo?mas? il? Allah?n y?ks?kd? olmas? – F?vq. «Onlar, onlar?n f?vq?nd? olan R?bl?rind?n qorxarlar». (?n-N?hl 50).
2. M?N – dan, d?n, ?n qo?mas? g?lm?d?n. «O, ?z qullar? ?z?rind? hakim-m?tl?qdir». (?l-?nam 18 v? 61).
3. Ona do?ru y?ks?li?. «M?l?kl?r v? ruh onun d?rgah?na m?dd?ti ?lli min olan bir g?nd? qalxarlar». (?l-M?aric 4). R?sulullah – s?llallahu aleyhi v? s?ll?m – buyurur: «Onlar?n aras?nda gec?l?y?n m?l?kl?r yuxar?ya qalxarlar (uruc ed?rl?r). Allah onlardan soru?ar…».
4. SA?D? – SUUD – qalxmaq s?z?nd?n. «Pak s?z ona t?r?f y?ks?l?r». (Fatir 10). ?bu Hureyr? – rad?yallahu anhu – r?vay?t edir ki, Pey??mb?r – s?llallahu aleyhi v? s?ll?m – buyurur: «Allaha ancaq g?z?l ?ey y?ks?lir…». ?bu Musa ?l-??ari – rad?yallahu anhu – r?vay?t edir ki, Pey??mb?r – s?llallahu aleyhi v? s?ll?m – buyurur: «G?nd?z?n ?m?lind?n ?vv?l gec?nin ?m?li, gec?nin ?m?lind?n ?vv?l g?nd?z?n ?m?li ona (Allaha) y?ks?lir (qald?r?l?r)».
5. RAFA? – YARF?U – qalxmaq s?z?nd?n. Bir ?ox m?xluqat? ?z?n? d??ru y?ks?ld?n. «Ya ?sa! H?qiq?t?n m?n s?nin ?mr?n? tamam edib ?z d?rgah?ma qald?raram». (Ali ?mran 55). «Xeyir! Allah onu ?z d?rgah?na qald?rm??d?». (?n-Nisa 158).
6. M?tl?q ULUV (ucal?q) h?m zat?, h?m d? sif?tl?ri il?. «O, Alidir (ucad?r) v? Azimdir (b?y?k)». (?l-B?q?r? 255). «Allah h?r ?eyd?n uca v? b?y?kd?r». (?l-H?cc 62).
7. Kitab?n onun t?r?find?n endirilm?si. Nazil olmas?. «O, yeri v? uca g?yl?ri yaradan Allah t?r?find?n endirilmi?di». (Ta Ha 4). «De ki, onu Ruhul – Q?ds (C?brail) R?bbind?n haqq olaraq endirmi?di». (?n-N?hl 102). «H?qiq?t?n biz Quran? d?nya s?mas?na nazil etdik». (Q?dir 1).
8. B?zi m?xluqlar?n ona yax?n olmas?. «R?bbinin yan?nda olanlar». (?l-?raf 206). «G?yl?rd? v? yerd? n? varsa onundur. Onun yan?nda olanlar is?…» (?l-?nbiya 19). R?sulullah – s?llallahu aleyhi v? s?ll?m – buyurur: «O, kitab onun yan?nda ?r?in ?st?nd?dir». «Fironun yolda?? (Asya dua ed?r?k) Ey R?bbim! ?z d?rgah?nda m?nim ???n ev q?rar et v? m?ni Firon v? onun ?m?lind?n qurtar. M?ni zal?m q?vmd?n xilas et». (T?hrim 11).
9. F? – da, d? ?n qo?mas? il? Allah?n g?yd? olmas?. «G?yd? olan?n yeri titr?dib sizi onun dibin? g?nd?rm?y?c?yin? ?minsinizmi. G?yd? olan?n sizin ?st?n?z? da? ya?d?ran bir yel g?nd?rm?y?c?yin? arxay?ns?n?zm??» (M?lk 16,17). ?bn ?m?r – rad?yallahu anhu – r?vay?t edir ki, R?sulullah – s?llallahu aleyhi v? s?ll?m – buyurdu: «R?hman olan Allah R?hm ed?nl?r? Rahm ed?r. Yerd? olanlara r?hm edin ki, s?mada olan da siz? r?hm etsin». R?sulullah – s?llallahu aleyhi v? s?ll?m – buyurur: «M?n? iman g?tirmirsiniz. M?n s?mada olan?n ?miniy?m. S?h?r – ax?am m?n? s?malardan x?b?rl?r g?lir».
10. ?ST?VA – ucalmas?. «Rahm?n ?r?in ?z?rin? y?ks?ldi». (Ta ha 5). «O, b?y?k ?z?m?tli ?r?in sahibi». (?l-Muminun 86).
11. Dua ed?rk?n ?ll?rin qald?r?lmas?. Salman Farisi – rad?yallahu anhu – r?vay?t edir ki, R?sulullah – sallallahu aleyhi v? s?ll?m – buyurdu: «?b?di v? K?rim olan R?bbimiz ?ll?rini ona t?r?f qald?ran qulunun ?ll?rini geri bo? qaytarmaqdan utan?r».
12. Allah?n d?nya s?mas?na enm?si. ?bu Hureyr? – rad?yallahu anhu – r?vay?t edir ki, R?sulullah – sallallahu aleyhi v? s?ll?m – buyurdu: «R?bbimiz h?r gec?ni 1/3 – d? d?nya s?mas?na enir v? buyurur: M?n? dua ed?nin duas?n? q?bul ed?r?m, m?nd?n ist?y?nin ist?diyini ver?r?m, ba???lanma dil?y?ni ba???layaram».
13. R?sulullah – sallallahu aleyhi v? s?ll?m – in vida h?cci. Cabir b. Abdullah – rad?yallahu anhu – r?vay?t edir ki, R?sulullah – sallallahu aleyhi v? s?ll?m – vida h?cci zaman? x?tb?sind? buyurdu: «M?n siz? din olan h?r bir ?eyi ?atd?rd?mm??» S?hab?l?r: «B?li, ya R?sulullah!» Allah R?sulu ??had?t barma??n? qald?raraq: «Ya R?bbim! S?n ?ahid ol, ki, m?n onlara h?r bir ?eyi ?atd?rd?m».
14. ?YN? – harada? S?z?n?n i?l?dilm?si. M?aviy? b. ?l-H?k?m ?s-S?l?mi – rad?yallahu anhu – r?vay?t edir ki, bir cariy?m var idi. ??ld? qoyun otar?rd?. Bir g?n canavar qoyunlardan birini yediyin? g?r? ?ox q?z?bl?ndim. H?tta cariy?y? sill? d? vurdum. Pe?man??l?q ??kdim v? hadis?ni R?sulullah – s?llallahu aleyhi v? s?ll?m – ? dan??d?m. Allah R?sulu buyurdu: «Cariy?ni yan?ma ?a??r». Cariy? g?ldikd?, R?sulullah – s?llallahu aleyhi v? s?ll?m – buyurdu: «S?n m?min?s?n?» O, da b?li dedikd? R?sulullah – sallallahu aleyhi v? s?ll?m - buyurdu: «?YN?ALLAH – Allah haradad?r?».
15. Allah?n s?mada olmas?n? s?yl?y?nin iman sahibi olmas?. Muaviy? b. ?l-H?k?m ?s-S?l?mi – rad?yallahu anhu – r?vay?t edir ki, R?sulullah – s?llallahu aleyhi v? s?ll?m – cariy?d?n soru?du: «?YN?ALLAH – Allah haradad?r?» S?ma ?z?rind?. B?s m?n kim?m? «S?n Allah?n R?sulu». B?lk? d? bizl?rin Allah haradad?r dey? sual verm?yimiz? g?l? bil?rl?r. Lakin yarad?lm??lar?n ?n m?k?mm?li, R?bbimizi ?n g?z?l tan?yan Allah haqq?nda haradad?r dey? sual verdiyini unutmu?lar? O, da cariy?nin g?z?l cavab?n? b?y?nmi?dir.
16. Fironun Allah?n s?mada olmas?n? yalanlamas?.Firon dedi: «Ey Haman! M?nim ???n bir q?sr tik ki, b?lk? g?yl?rin yollar?na yeti?im v? Musan?n R?bbini g?r?m. Do?rusu m?n onu yalan?? say?ram». (?l-Mumin 36-37). Y?ni Firon Musa – ?leyhiss?lam – ?n ilahinin s?mada olmas?na dair vermi? oldu?u x?b?rin yalan oldu?unu say?rd?. Buna g?r? d? Firon ?z q?vm?n? bunu s?but etm?k ???n Hamana onun ???n Q?sr tikm?sini ?mr edir v? sonra: «Do?rusu m?n onu yalan?? say?ram». (?l-Mumin 36-37). O halda bel? bir sual ortaya ??x?r: «Nisb?t etibar? il? kim daha ?ox Firona yax?n olur? Allah?n s?mada olmas?n? q?bul ed?n bizl?r? Yoxsa???» he? ??bh?siz ki, Firon, Musa – ?leyhiss?lam – ?n ilahinin s?mada olmas? yalan saym??d?. Allah?n ucal???n? v? s?mada olmas?n? q?bul etm?y?nl?r Firon, s?mada olmas?n? q?bul ed?nl?r is? Musa v? M?h?mm?d – s?llallahu aleyhi v? s?ll?m – in yolundad?rlar.
17. R?sulullah – s?llallahu aleyhi v? s?ll?m – in merac s?f?ri. Onun orada Pey??mb?rl?rl? g?r??m?si, Allah?n d?rgah?nda namaz?n f?rz olmas? v? s. Zeyn?b – rad?yallahu anh? – m?minl?rin anas?, R?sulullah – s?llallahu aleyhi v? s?ll?m – in z?vc?si – o biri qad?nlar?n yan?nda daima f?xr il? dey?rdi: «Sizi atalar?n?z ?r? verib, m?ni is? Allah yeddi qat s?ma ?z?rind? evl?ndirib».
18. Qiyam?t g?n? C?nn?t ?hlinin ?z R?bbl?rini g?rm?l?ri «O, g?n ne??-ne?? ?z ?z R?bbinin camal?na bax?b sevin?c?kdir». (?l-Qiyam?t 22-23).
M?n deyir?m ki, Allah Qurani – K?rimd? bir ?ox ay?l?rin sonlar?nda buyurur ki, bu
ay?l?rd? a??l sahibl?ri, hikm?tli insanlar ???n ibr?tl?r vard?r. A?l? olmayan insan yaln?z bu q?d?r d?lill?ri inkar edib Allah?n g?yd? olmas?n? q?bul etm?y? bil?r.
S?hab?l?rin, tabiinl?rin, s?l?fi salihin aliml?rinin v? b?t?n haqq yolda olan m?s?lmanlar?n da q?bul etdiyi, Allah – subhan?hu v? t?ala – nin s?mada olmas?d?r. ?bu Muti deyir ki, ?bu H?nif? – rahm?tullahi aleyhi – d?n m?n R?bbinin s?mada, yoxsa yerd? oldu?unu bilmir?m dey?n kims? haqq?nda soru?dum. O dedi: «Bu kims? kafir olur». ??nki Allah buyurur: «R?hman ?r?in ?st?n? y?ks?ldi». (Ta ha 5). Onun ?r?i is? yeddi s?man?n ?st?nd?dir. M?n: «?g?r o, ?r?in ?z?rind?dir dediyi halda, bilmir?m ?r? s?madad?r, yoxsa yerd?dir, des??» O, dedi: «Yen? o, kafirdir. O, Allah?n s?mada olma??n? inkar edir».
A??l v? Fitr?t il? isbata g?linc?, b?t?n insanlar t?bi?tl?ri v? s?lim q?lbl?ri il? dua etdikl?ri zaman ?ll?rini yuxar? qald?r?rlar. Uca Allaha yalvar?b-yaxard?qda da q?lbl?ri il? yuxar?n? q?sd ed?rl?r. Bu Allah?n onlar? yaratmam??dan ?vv?l q?lbl?rind? fitr?t olaraq yerl??dirdiyi hissl?rdir. Onlar bunu bir insandan, m??llimd?n ?yr?nm?mi?l?r. Bu sad?c? q?lbd? olan Allah?n ucal???n? g?st?r?n hisl?rdir.
B?Z? ??BH? DO?URAN AY?L?R? CAVABLAR
M?xalifl?r m?s?lmanlar?n q?lbl?rin? ??bh? salmaq ???n b?zi ay?l?ri d?lil g?tirirl?r. «M?g?r g?rm?rs?nmi ki, Allah g?yd? v? yerd? n? varsa, ham?s?n? bilir. Aralar?nda gizli s?hb?t ed?n ?? adam?n d?rd?nc?s?, be? adam?n alt?nc?s? Allahd?r. Onlar bundan az da, ?ox da olsalar v? harda olsalar, Allah yen? d? onlar?n yan?ndad?r. Sonra Qiyam?t g?n? Allah onlara etdikl?ri ?m?ll?ri (bir-bir) x?b?r ver?c?kdir. Allah h?r ?eyi bil?ndir». (?l-Mucad?l? 7). «Siz harda olsan?z, o, sizinl?dir. Allah sizin n? etdikl?rinizi g?r?ndir». (?l-H?did 4). ?lk bax??dan bu ay?l?r insana ??bh? g?tir? bil?r. O, sizinl? b?rb?rdir buyuru?u: Allah – subhan?hu v? t?ala – yarad?lm??lar il? qar??m??, onlar?n yanlar?ndad?r dem?k deyil. Xeyr! Allah ?r?in ?z?rind?dir, m?xluqat?n ?z?rind? RAQ?BD?R (n?zar?t ed?ndir). ?g?r ay?l?rin sonlar?na fikir vers?niz g?r?rsiniz ki, Allah?n biziml? olmas? onun bizim etdikl?rimizi bilm?si v? g?rm?si il?dir. ?g?r biz Allah?n yaratd?qlar?ndan olan Aya baxsaq g?r?rik ki, o s?mada yerl??dirilmi?dir. Bununla b?rab?r o, s?f?rd? olan h?r bir k?s? hara gedirs? getsin onunla birlikd?dir. Ay?n b?rab?r olmas? onun i??q sa?mas? v? g?r?lm?sin? g?r?dir. Ay is? Allah?n ay?l?rind?n ?n ki?iyidir. Bir qad?ndan Allah haradad?r soru?ulduqda: «Allah s?madad?r, yerd? deyil – cavab?n? verdi». B?s Allah: «Siz harda olsan?z, o sizinl?dir». (?l-H?did 4) s?z?n? n? deyirs?n?» - sual?na is? bel? cavab verdi. «Bu s?nin bir kims?y? m?ktub yaz?b m?n s?ninl? b?rab?r?m dem?yin kimidir. Halbuki s?n onun yan?nda deyils?n».
Elm, q?dr?ti il? h?r bir ?eyi idar? ed?n, ?hat? ed?n, himay? ed?n haqq?nda d???nm?k ki, o m?xluqlarla, naqisl?rl?, g?nahkarlarla birlikd?dir. Bu a?la s??mazd?r. Pak v? n?qsans?z olan Allah – s?bhan?hu v? t?ala – naqisl?rl? b?rab?r ola bilm?z.
Dig?r ??bh?l?ri: «G?yd? olan?n». (M?lk 16-17). Zahirini q?bul ets?k, s?man?n Allah? k?lg?l?diyini, onu da??d???n? des?k d?zg?n olmaz. ??nki Allah ba?qa ay?d? buyurur: «Onun izni olmadan yer? d??? bilm?m?si ???n g?y? tutub saxlad???n? g?rm?rs?nmi». (?l-H?cc 65). G?y?n d? Allaha ehtiyac? oldu?unu g?r?r?k.
Dig?r ??bh?l?ri: «And olsun ki, insan? biz yaratd?q v? n?fsinin ona n? v?sv?s? etdiyini d? biz bilirik. Biz ona ?ah damar?ndan da yax?n?q». (Qaf 16). B?li, bu ay?ni oxuduqda biz fikirl??? bil?rik ki, Allah biz? ?ah damar?m?zdan da yax?nd?r. Lakin n? il? yax?n oldu?unu biz sonrak? ay?d?n ba?a d???r?k. «Xat?rla ki, sa??nda v? solunda yazan iki m?l?k oturmu?dur». (Qaf 17). O, m?l?kl?r ki, insan?n a?z?ndan ??xan h?r bir k?lm?ni qeyd edirl?r.
Dig?r ??bh?l?ri: «G?yl?rd? d?, yerl?rd? d? yaln?z o Allahd?r. Sizin gizlind? d?, a?karda da n?yiniz varsa onu, tutdu?unuz ?m?ll?ri o bilir». (?l-?nam 3). Lakin Qurani – K?rimd? dig?r bir ay? bunu ?ox g?z?l a??qlay?r. «G?yd? d? ilah (ibad?t olunan) yerd? d? ilah odur. O, hikm?t sahibidir, bil?ndir». (?z-Zuxruf 84).
Dig?r ??bh?l?ri: «Can bo?aza yeti?diyi zaman, siz ona bax?b durursunuz. Biz ona sizd?n daha yax?n?q, amma siz g?rm?rs?n?z». (?l-Vaqi? 83-85). Allah: «Biz ona sizd?n d? yax?n?q» buyurduqda, ?l?m an?nda ?L?M – m?l?yinin ?l?n insana yax?n oldu?unu buyurur. Bu ay?d? ?l?m an? x?susil??dirilmi?di. ?g?r biz des?k ki, Allah biz? yaln?z ?l?m an?nda yax?nd?r, bu d?z olmaz, ??nki Allah biz? h?r an yax?nd?r. ?l?m an?n?n x?susil??dirilm?si is? o, anda ?l?m m?l?yinin yax?n olmas?na g?r?dir. Allah?n biz? h?r an yax?n olmas? is? Quran v? S?nn? il? sabitdir. Bu da duad?r. «B?nd?l?rim m?ni s?nd?n soru?salar s?yl? ki, m?n onlara yax?nam. Dua edib m?ni ?a??ran?n duas?n? q?bul ed?r?m». (?l-B?q?r? 186). Burada s?hb?t Allahdan n? is? ist?m?k v? Allaha ibad?t etm?k ???n olunan duadan gedir. ?st?k duas? zaman? insan bir ?ey? diqq?t etm?lidir! Allah?n adlar?ndan ?z ist?diyi ?ey? m?nasib olan?n? ist?diyind?n qabaq ??km?lidir. M?s: «Ey Rahm?n olan Allah! M?n? r?hm et, m?ni ba???la!» «Ey qoruyan, m?ni qoru!» v? s. R?sulullah – sallAllahu aleyhi v? s?ll?m – buyurur: «Sizin dua etdiyiniz Allah sizd?n h?r hans? birinizin d?v?sinin boynundan da ona yax?nd?r». Allah?n yax?n olmas? ucal???na v? yuxar?da olmas?na zidd deyildir. ??nki b?t?n sif?tl?rind? Allaha b?nz?r bir ?ey yoxdur. O, yax?n olmas? il? d? ucad?r, ucal??? il? d? yax?nd?r. «Allah (m??rikl?rin) ona aid etdikl?ri sif?tl?rd?n tamamil? uzaqd?r». (?s-Saff?t 159).
Allah?n Qiyam?t g?n? ?sa – ?leyhiss?lam – il? dan??mas? onun ilah olmamas?n? s?but etm?k ???n olacaqd?r. «R?bbin s?z? d?zg?n v? ?dal?tli ??kild? tamam oldu». (?l-?nam 115). «Biz Pey??mb?rl?rin b?zisini dig?rind?n ?st?n etdik. Allah bunlardan b?zisi il? dan??m??d?r». (?l-B?q?r? 253). «R?bbi onlara (Ad?m v? H?vvaya) m?raci?t edib buyurdu: M?g?r m?n siz? bu a?aca (yax?nla?ma??) qada?an etm?mi?dimmi?». (?l-?raf 22). Buradak? s?sl?ni?, nida onlar?n g?nah etm?l?rind?n sonra olmu?dur.
«Musaya v?d etdiyimiz vaxt g?lib ?atanda R?bbi onunla (arada he? bir vasit? olmadan) dan??d?». (?l-?raf 143). «Allah Musa il? s?zl? dan??d?». (?n-Nisa 164). Musa – ?leyhiss?lam – il? he? bir m?l?yin k?m?yi olmadan, vasit??i olmadan dan??m??d?r. «Biz Musan? Tur da??n?n sa? t?r?find?n s?sl?dik». (M?ry?m 52). «Yad?na sal ki, bir zaman R?bbin Musaya bel? buyurmu?du: Get o, zal?m tayfan?n yan?na». (??-?u?ra 10).
«Allah h?min g?n onlara xitab edib bel? buyuracaqd?r: Pey??mb?rl?r? n? cavab verdiniz?» (?l-Q?s?s 65). «R?hmli Allahdan (onlara) salam deyil?c?kdir». (Yasin 58). R?sulullah – s?llAllahu aleyhi v? s?ll?m – buyurur: «Qiyam?t g?n? Allah il? qulun aras?nda he? bir t?rc?m??i (vasit?) olmadan Allah?n dan??mad??? he? bir qul yoxdur».
M?minl?rd?n f?rqli olaraq Allah?n Qiyam?t g?n? «Allah onlarla dan??maz…». (?l-B?q?r? 174). «Allah il? olan ?hdl?rini v? andlar?n? ucuz bir qiym?t? satan ??xsl?r? axir?t nem?tl?rind?n he? bir pay yoxdur. Allah Qiyam?t g?n?nd? onlar? dindirm?z…». (Ali-?mran 77). Onlarla dan??mamas? onlar ???n bir ?zabd?r. Allah buyurar: «Orada z?lil, m?yus v?ziyy?td? durub qal?n v? m?n? he? bir ?ey dem?yin». (?l-Muminun 107).
Bu ay?l?rd?n g?r?nd?y? kimi Allah – subhan?hu v? t?ala – k?lam sif?tin? malikdir v? yarad?lm?? m?xluqlar?n s?s v? h?rifl?rin? b?nz?m?z. Onun dan??mas? v?hydir. Pey??mb?r – s?llAllahu aleyhi v? s?ll?m – buyurur: «Allah bir ?mri verm?k ist?dikd? v?hy il? dan???r». Allah daha do?ru s?z s?yl?y?n olmad??? ???n h?r bir ?eyi h?r bax?mdan g?z?l bil?n d? odur.