SUMGAYIT

Bəryabad kəndinin böyük faciəsi və bu gün yaşayan irsi | QƏRBİ AZƏRBAYCAN XRONİKASI

Məcburi köçürülən hər ailənin həyat hekayəsində faciə var - QƏRBİ AZƏRBAYCAN XRONİKASI

Tez alışan tez yanar.(s)

Tıxaclar, “manatlıq” taksi, avtobus zolaqları, avtoxuliqanlıq, qəzalar–Bakı DYP rəsmisi ilə müsahibə

Nənəmin mənə "qəribçilikdə xilas" kimi tədarük etdiyi qovurmanı Britaniyada düz bir il işlətdim. Həftədə, iki həftədən bir yağ-soğançaya, bozbaşa əlavə edəndə, qovurmanın ətri bütün tələbə yataqxanasına yayılırdı. Mən isə özümü bu bənzərsiz ləzzətə hazırlamaqla yanaşı, kövrəlirdim. Mənə vətənimi xatırladan, iliklərimə qədər darıxdıran bu qoxu fikrimi Bakıya, doğmalarımın yanında, ordan da uşaqlığımın keçdiyi, həsrəti damarlarımda ağrı kimi dolaşan Zəngilana aparırdı. Qovurma qoxusundan "narahat" olan təkcə mən deyildim. Bütün mərtəbədən, hətta başqa mərtəbələrdə yaşayanlardan belə, gəlib qapını döyür, bişirilən şeyin nə olduğu ilə, necə hazırlandığı ilə maraqlanır, "resept"i istəyirdilər. Mənim xatirəm qovurma ilə bağlıdır, amma şübhəsiz ki, Qarabağın heyvan mənşəli yeməkləri təkcə qovurma deyil. Çoban bozartması, sac qovurması, bozartma, döymə küftə, basdırma və s. kimi ətli yeməklərimiz var ki, Qarabağ camaatının özünəməxsus qastronomik bacarıqlarına şahidlik edir. Bu ətli yeməklər həm də həyat təzindən, ənənələrdən xəbər verir. Qarabağın bütün yeməklərində insanın təbiətlə doğmalığı, təbiətlə sıx əməkdaşlığı var. Buna görə də, Qarabağda istər bitki, istər heyvan mənşəli yeməklərdə bir minimalizm özünü göstərir. Bu, yeməyə çox vaxt itirməmək məqsədindən deyil, "baza ərzağ"ın spesifik xüsusiyyətlərini, ana dadı mümkün qədər diri saxlamaq niyyətindən doğur. Mətbəxdən söz düşmüşkən, müharibədən sonra şəraitsizlik və qıtlıq nəticəsində unudulmağa başlayan Qarabağ yeməklərindən də söz açmamaq olmaz. Unudulmaqda olan Qarabağ yeməkləri Birinci Qarabağ Müharibəsi təkcə torpaqlarımızın işğalı ilə bitməmişdi. Həm də bütöv bir regionun xalqını alışdığı həyat tərzindən məhrum etmişdi. Ölkənin dörd yanına səpələnən camaatımız şəraitsizliklə, qıtlıqla və ən vacibi, məğlubiyyətdən doğan total depressiya ilə mübarizə aparırdı. Qadınlarımızın üstündə isə ikiqat yük vardı, onlar həm də ailənin qayğısına qalmalı, övladlarını xilas etməli idilər. Yemək bişirmək məsələsində qadınlarımız qəfildən azadlıqlarını, seçmə haqlarını itirib, humanitar yardımın tərkibindəki ərzaqlardan asılı vəziyyətə düşdülər. O illərdə, anaların evdə nahara, axşam yeməyinə nə bişirəcəyinə özləri deyil, tapa bildikləri ərzaqlar qərar verirdi. Regionumuzun mətbəxinin ana ərzağı hesab edilən ət lüksə çevrilmişdi, Qarabağın dağlıq və dağətəyi iqlimində bitən göyərtini isə Aranda, Muğanda, Abşeronda tapmaq olmurdu. Uzun zaman heyvandarlıqla məşğul olmağa şəraitləri olmadığından, süd məhsulları da "bazardan alınan məhsul"a çevrilmişdi. Və ən əsası, o illərdə qadınlarımızın mənəvi vəziyyəti acınacaqlı olduğundan, bu ruh halı onların mətbəxlərinə, yemək bişirmə vərdişlərinə də təsir edirdi. Analar daha praktik, daha asan başa gələn yeməklərə üstünlük verirdilər. Beləliklə də, motal qoymaq, qovurma tədarük etmək, xama çəkmək, qovut çəkmək, kərəməz, suluq, həsi, qındı, xaşıl bişirmək, ət döymək və s. kimi qastronomik vərdişlər yavaş-yavaş unudulmağa başladı. Çünki bütün bu yemək, tədarük vərdişləri bolluqda-bəxtəvərçilikdə aktualdır. Təbii ki, bu gün də hardasa bu işləri görən, bu yeməkləri bişirən, bu tədarükləri görən qadınlarımız var. İnsanlarımız öz şəraitlərini düzəldəndən sonra, keçmiş həyat tərzinə qayıdanlar da az olmadı. Amma biri var, kütləvi mədəniyyət və ənənə, bir də var fərdi şəkildə nəyisə yaşatmaq. İnanıram ki, biz Qarabağa dönəndən sonra, unudulmaqda olan yemək kültürümüz də dirçələcək. Qələbə və qayıdış qadınlarımızda möhtəşəm ruh yüksəkliyi yaradacaq. Elat mədəniyyətimiz, zirəkliyimiz, mətbəximiz yenidən dirçələcək. Yuxarıda sadaladığım hər şeyi yenə analar qızlarına, nəvələrinə öyrədəcək. Mətbəx mövzumuzu burda bitirək. Qoy, tale bu mövzunun davamını bizə öz doğma torpaqlarımızda nəsib etsin. Süfrəniz daima zəngin, ocağınız daima bərəkətli olsun!

Qarabağ mətbəxinin özəllikləri Heç bir ölkənin, xalqın ya regionun mətbəxi sadəcə yemək demək deyil. Mətbəx - tarixdir. Mətbəx - mədəniyyətin, həyat tərzinin, inancın qidalanma vərdişlərinə yansımasıdır. Hər bir xalqın mətbəxi o xalq barədə çox şey danışa bilər. Tarix boyu xalqların məruz qaldığı çətinliklər, müharibələr və aclıq, iqlim şərtləri həmin toplumun mətbəxində öz izini buraxıb. Hər bir imperiya istilası yerli mətbəxə yeniliklər gətirib və özü də faydalanıb, eyni zamanda, dinlər, inanclar da xalqların mətbəxindəki sərhədləri müəyyən edib. Zəngin Qarabağ mətbəxinin də unikal tərəfləri çoxdu. İnsanlarımızın həyat tərzi barədə zəngin informasiya verən qastronomik xüsusiyyətlərindən ən vacibi isə, qarabağlıların qidalanma mədəniyyətində göyərtilərin, xüsusilə də yabanı bitkilərin geniş yer almağıdır. Yəqin elə bir qarabağlı tapılmaz ki, balba, əvəlik aşı, göy kətəsi, göy buğlaması, ayranlı umac, əvəlik istisi, gicitkən horrası, yarpızlı dovga və s. kim yeməklərdən xəbəri olmasın, bu təamları sevməsin. Yabanı bitkilərin mətbəximizdəki yeri təkcə yeməklərdə deyil. Kəklikotu, qantəpər, itburnu, yemşan kimi dağ bitkiləri həm çaylarımızda, həm də ədviyyat mədəniyyətimizidə öz yerini alıb. Eyni zamanda, biyan kökü, çaytikanı, bağayarpağı, gicitkən v s. kimi yabanı bitkilərin həm şəfa məqsədilə, həm boyaqçılıq işlərində istifadəsi Qarabağda geniş yayılmışdı. Yabanı bitkilərin mətbəxdə, əczaçılıqda, boyaq və digər işlərdə istifadəsi Qarabağ camaatının əslərdən bu yana sürən həyat tərzindən xəbər verir. Hansı otların yeməli, hansıların şəfalı olduğunu, hansıları çiy, hansıları bişmiş istehlak etməli, nələrin ədviyyata, nələrin çaylara yarayacağını bilmək, bunu nəsillərdən nəsillərə ötürmək üçün əsrlər lazımdır. Öz regionunun florasını tanımaq, təbiətlə bu qədər doğmalaşmaq, o yerin ancaq qədim, daimi sakinlərinə məxsus özəllikdir. Buna görə də, Qarabağ mətbəxində, türkəçarəsində bitkilərin belə geniş çeşidliliyi, xalqın da bu çeşidləri belə yaxşı tanıması təbiidir. Qarabağlıların yemək mədəniyyəti barədə danışanda heyvan mənşəli yeməklərə yer verməmək mümkün deyil. Qarabağ əti Britaniyaya tələbə kimi yola düşəndə, məni təkcə valideynlərim deyil, nənəm və xalam qızı xüsusi olaraq yola salırdı. Kimi məsləhət verir, kimi isti geyinməyi, kimi yad adamlardan uzaq durmağı, kimi tez-tez zəng etməyi tapşırırdı. Nənəmin qayğısı isə, təbii ki, mənim orda, "qərib ellərdə" nə yeyəcəyim məsələsi idi. Qısa "ailə məşvərəti"ndən sonra qərar bu oldu ki, bütöv bir qoyunun qovurmasını düzəldib, mənə tədarük etsinlər. Biz tərəfdə "qavırma" deyilən, Qarabağla yanaşı, Naxçıvanda da məşhur tədarüklərdən olan qovurma, bildiyiniz "ət qovurması" deyil. Qoyun, quzu, keçi bəzən də ev quşlarının heç bir qatqı olmadan konservləşdirilməsidir. Yeməkdən daha çox, gələcək üçün tədarükdür. Heyvan kəsilib soyulur, xırda doğranır və heç bir qatqı vurulmadan, öz yağında qovrulur, qalın metal ya da saxsı qaba yığılıb yağı üstündə donana qədər gözlənir. Daha sonra bu "natural konserv" istifadəyə hazır hesab edilir. İl uzunu bu böyük qabdan lazımi qədər ət götürülür və sous, bozbaş, səhərlər ətli qayğanaq və s kimi dadından doymağın mümkün olmadığı yeməklər hazırlanır.

За что Ахра Авидзба попал в «немилость» к кремлёвским «хозяевам»? Он посмел выступить против передачи Кремлю Пицунды. Относительно претензий президента РФ Владимира Путина на Пицунду он высказался вообще в оскорбительном для кремлевского лидера тоне: «1/6 суши человек имеет, и мы должны ему подарить в Абхазии 200 гектаров земли?». Это было осенью пошлого года, когда Ахра Авидзба, как командир бригады «Пятнашка» и «герой ДНР», с боевиками своего подразделения приехал в Абхазию, чтобы принять участие в праздновании т.н. «дня победы» над Грузией в 1993 г.. Тогда он заявил, что перед отъездом обсудил со своими бойцами, выходцами из Абхазии, вопрос передачи части территории Пицунды Российской Федерации, и все они единогласно были против: «Не только абхазы, у нас есть этнические армяне, этнические русские, которые из Абхазии, греки, мы их всех с позиций в один момент собрали у себя на базе, обсудили этот вопрос, единогласное мнение было, что никому ничего дарить нельзя. Потому, что служб в России много, всем мы угодить не сможем, на 10 млн. населения Российской Федерации 250 тысяч чиновников, скольким мы сможем угодить, если население 150 млн.? Нам не останется ни земли, ничего. Другой вопрос, когда мы рассказываем сегодня, что в глобальном мире идут потрясения, частью всего этого также является Абхазия, что мы всем интересны, что без нас миру не быть, зададимся простым вопросом: мы интересны или наша земля? Интересны ли мы будем кому-то без нашей земли? Сможем ли мы где-то принимать участие, не имея почвы под ногой, не имея своих исконных земель, которые мы раздали?» На аргумент сторонников передачи пицундской госдачи, что землю не продают, а здания никто не унесет с собой, Ахра Авидзба возразил, что марионеточный т.н. «президент Абхазии» уже сейчас не может вместе со своей охраной войти на территорию этого объекта, а входя, вынужден оставлять ее за забором: «Если на своей земле он не может заходить туда, куда хочет со своей охраной, то, о чем мы говорим? Что если это официально только здания будут? Может, будем откровенны друг с другом? Больше всего меня начало распирать, когда мы начали объезжать могилы наших бойцов, и в селе от сельской женщины, которая далека от политики, преклонного возраста, я услышал эту фразу, что Владимиру Владимировичу надо эту землю подарить. Одну шестую часть суши человек имеет, и мы должны ему подарить еще в Абхазии 200 гектаров земли?» Такой наглости и покушения на «хозяйское добро» (не только Пицунду, а всю Абхазию кремлёвские лидеры уже считают «своей») «холопу» не простили. Из него видимо решили сделать такого же «героя», как из других сепаратистских лидеров Донбасса (Моторолы, Гиви, Захарченко). Проще всего для этого необходимо было организовать его гибель от рук «бандеровцев» или «на линии фронта». Ахра Авидзба это понял и решил не становиться «героем посмертно». Награбленного добра и денег у него много, определенные связи есть, поэтому на первых порах возможно у него и получилось дезертировать и «исчезнуть с поля зрения» своих хозяев и кураторов. Но вот что будет потом? Тем более, что скорее всего не сможет Ахра Авидзба находиться за пределами РФ «легально». Поскольку его практически в любой стране мира ожидает арест и выдача, но не РФ, а Украине, где его будут судить за преступления, совершенные на Донбассе. Скрываться где-то нелегально тоже вряд ли долго получится - руки у российских спецслужб длинные, если будет желание найти и расправиться с бывшим «героем», они это сделать смогут. И исходя из судьбы Ахры Авидзба нужно и абхазам задуматься, что будет с их народом в условиях сепаратизма и оккупации. Как «герои» они нужны лишь в качестве «пушечного мяса». А как жители родной Абхазии они их «хозяевам» не нужны. Оккупантам и хайским переселенцам нужна абхазская земля, абхазские курорты, но не сами абхазы. В итоге, перед народом Абхазии те же «хозяева» могут поставить дилемму: либо «героически самоистребиться» в очередной военной авантюре или в той же Украине, либо тоже «уйти в бега», т.е. покинуть родную землю. В любом случае и Кремлю и хайскому лобби Абхазия нужна без абхазов. Есть лишь один народ, которому абхазы нужны в Абхазии, на своей родной земле. Это их братья - грузины. Примирение с грузинами и совместная жизнь в едином государстве – Грузии, где Абхазия по Конституции имеет все права автономии, а абхазский язык – статус государственного – единственный шанс для абхазского народа выжить и сохраниться на родной земле. Георгий Квинитадзе

Ахра Авидзба «в бегах» – а где и куда будут «бегать» абхазы? «Легендарный» сепаратист-мародер, «герой Донбасса» большой любитель «арцахских» хайев, которыми он хотел заселить родную Абхазию, командир интербригады «Пятнашка» и один из «отцов-основателей» армянского батальона «Арбат» Ахра Авидзба неожиданно пропал. Он исчез из соцсетей, пропагандистских каналов и репортажей военкоров. Правда недавно прошла информация, что этот «герой» оказывается не совсем и «герой», а дезертир. В отношении него возбуждено уголовное дело за неисполнение приказа и самовольное оставление военной части, куда он был направлен. Телеграмм-канал BRIEF сообщил о возбуждении Следственным комитетом РФ уголовного дела против командира батальона «Пятнашка» Ахры Авидзба (позывной «Абхаз») за «неисполнение приказа начальника… в военное время» и «отказ от участия в боевых действиях». В сети опубликовано постановление о возбуждении уголовного дела и принятии его к производству. Документ, предположительно, был составлен 29 декабря 2023 г. Согласно постановлению, Авидзба был переведен на новую, «равную должность» – заместителем командира стрелкового батальона в войсковую часть 52892, однако в назначенную дату в расположение он не прибыл, аргументируя это «незаконностью приказа». Согласно документу, его действия «причинили существенный вред интересам службы». Где сейчас находится Ахра Авидзба неизвестно. Т.е., по всем признакам он пустился "в бега". Вернуться в родную Абхазию он не может, поскольку рассорился с сепаратистскими главарями и уже одно время сидел в тюрьме. Возможно ему пока что помогают где-то скрываться его хайские «друзья», но тогда ему точно не позавидуешь, поскольку сдавать, продавать и передавать они умеют - весь вопрос «в цене». То, как развивается судьба Ахры Авидзба, когда из «легендарного героя» он быстро превратился в находящегося «в бегах» дезертира красноречиво показывает то, что ожидает тех абхазов, которые «поверили России», а точнее КГБ-ФСБ, а также хайскому лобби. Из «героического свободолюбивого народа» они быстро превращаются в «бездельников и паразитов», которые «почему-то занимают землю у Черного моря», «приглянувшуюся» тем, кто и разжёг в свое время абхазский сепаратизм.

Армяне требуют высылки российских пограничников МИР Молодежное крыло политического движения «Национально-демократический полюс» Армении проводит акцию протеста возле ереванского аэропорта «Звартноц», требуя отстранения российских пограничников, несущих службу в аэропорту. Об этом сообщает Caliber.Az со ссылкой на армянские СМИ. «Это не только доказательство несуверенности Республики Армения, но и позорный факт, оскорбляющий достоинство каждого армянина. Для достойного армянина, являющегося гражданином Республики Армения, недопустимо, чтобы иностранец охранял границы его страны, его дома, чтобы иностранец решал, кого впустить в страну, а кого нет. На самом деле сегодня мы не хозяева своего родного города и не знаем, кому открыты или закрыты ворота нашей страны», - заявили протестующие. Они обратились ко всем гражданам, которые знают, что на границах Армении находятся «российские оккупанты», и не принимают эту реальность. «Давайте вместе выразим волю к изгнанию российского оккупанта из Армении и созданию суверенного государства», - говорится в обращениях участников акции.