_Zaman_

В России мигрантов будут отслеживать через мобильное приложение Госдума России одобрила закон об экспериментальном учете иностранных граждан через мобильное приложение. Мигранты обязаны зарегистрироваться, дать согласие на обработку персональных данных с отслеживанием геолокации и регулярно сообщать МВД о своём местонахождении. Эксперимент стартует 1 сентября 2025 года в Москве и Московской области и продлится четыре года. В программе участвуют безвизовые мигранты с патентом или правом на работу без него (кроме граждан Беларуси), иностранцы, сменившие цель визита, и те, кто находится в регионе более 90 дней не для работы. Если мигрант не передаст данные о геолокации в течение трех дней, его снимут с учета, а при отсутствии законных оснований внесут в реестр контролируемых лиц. Закон также разрешает мигрантам с патентом в одном регионе работать в другом при наличии соглашения между субъектами — например, между Москвой и Подмосковьем, или Санкт-Петербургом и Ленинградской областью. Работодатели обязаны уведомлять МВД о трудовой деятельности иностранца в нескольких регионах. Спикер Госдумы Вячеслав Володин отметил, что для мигрантов вводятся обязательная регистрация, дактилоскопия, биометрия и мониторинг геолокации. Эти меры не касаются дипломатов и граждан Беларуси. При успехе эксперимента его расширят на другие регионы. Ранее глава Следкома Александр Бастрыкин сообщил, что на войну в Украине отправились 20 тысяч недавно получивших российское гражданство иностранцев — четверть из всех задержанных мигрантов в рейдах.

Глава Национальной разведывательной организации Турции (MİT) Ибрагим Калын с официальным визитом посетил Дамаск, где провел ряд встреч с руководством Сирии. Согласно информации турецкого агентства Anadolu, Калын встретился с президентом страны Фаруком аш-Шараа, министром иностранных дел Валидом Шейбани, а также с главой сирийской разведки Али аль-Саламом. Стороны обсудили развитие турецко-сирийских отношений, в том числе вопрос самороспуска Рабочей партии Курдистана (РПК), передачу официальному Дамаску контроля над пограничными пунктами, таможенной инфраструктурой, тюрьмами и лагерями, где содержатся члены ИГИЛ. Анкара выразила готовность оказать Сирии всю необходимую поддержку в решении этих задач. Кроме того, в центре внимания оказались вопросы региональной безопасности: в частности, обсуждались израильские удары по территории Сирии, необходимость отмены международных санкций, борьба с террористическими группировками, а также создание условий для добровольного и безопасного возвращения сирийских беженцев на родину.

Среди требований — немедленная отмена установленного TƏBİB «плана» на 1200 и 1800 манатов, обеспечение того, чтобы стоматологической деятельностью занимались исключительно специалисты с соответствующим дипломом и разрешением, принятие мер против незаконно практикующих лиц, прекращение давления и увольнений в отношении профессиональных врачей. Врач Айдын Мамедов написал, что TƏBİB проявляет пренебрежительное отношение к стоматологии, создает условия для преступной деятельности «кустарных стоматологов»: «Получается, к нашей зарплате мы должны добавить 1300 манатов и отдать их TƏBİB». Другой врач отметил, что самое интересное — никто не может внятно объяснить, на каком основании и с какой целью запрашивается такая сумма. Нет установленных расценок на стоматологические услуги в государственных учреждениях, отсутствует официальное заявление о передаче кабинетов в аренду за определенную плату, и стоматологам не предъявлялось официальное обязательство предоставлять услуги на сумму 1800 манатов в месяц. Просто главврачи требуют ежемесячную плату и ссылаются на решение TƏBİB. «В поликлиниках не проводятся хирургические вмешательства, ежемесячные доходы невысокие. Несмотря на большое количество публикаций, TƏBİB до сих пор не сделал никаких заявлений. Все главврачи не могли самостоятельно выдвинуть такое требование без разрешения. Мы имеем право требовать разъяснений», — заявили стоматологи. Как сообщили в TƏBİB в ответ на запрос haqqin.az, «за последнее время были проведены определенные анализы и оценочные работы с целью организации стоматологических услуг и повышения прозрачности в этой сфере. В рамках этих оценок изучались объемы оказываемых услуг стоматологами, работающими в различных регионах, а также условия их деятельности. Было выявлено, что в ряде случаев оплата услуг не осуществлялась через официальный безналичный платежный механизм (POS-терминалы, банковские переводы и т.д.), что свидетельствует об уклонении от финансового учета в учреждениях». В TƏBİB напомнили, что стоматологические услуги не входят в перечень, покрываемый системой обязательного медицинского страхования, и предоставляются на платной основе. Общее количество таких услуг составляет 149, а их тарифы утверждены решением Наблюдательного совета TƏBİB от 18 сентября 2023 года № 20-Q/2023 — «Об изменении тарифов на медицинские услуги, не входящие в пакет услуг и предоставляемые на платной основе государственными медицинскими учреждениями, находящимися в подчинении TƏBİB, а также медицинские услуги, предоставляемые на платной основе лицам, не признанным застрахованными», на основании пункта 3 статьи 10 Закона Азербайджанской Республики «О защите здоровья населения» и подпункта 3.1.7 Устава TƏBİB, утвержденного указом президента Азербайджанской Республики от 1 мая 2023 года № 2130. Цель текущего анализа — найти пути более качественной организации стоматологических услуг, справедливого распределения ресурсов и устойчивого финансирования медицинской инфраструктуры. «Мы с пониманием относимся к обеспокоенности и хотим подчеркнуть, что любое принятое решение будет иметь правовое обоснование и вводиться поэтапно», — заявили в TƏBİB. «Мы как TƏBİB будем продолжать защищать интересы как стоматологов, так и пациентов, основываясь на принципах взаимного сотрудничества и открытого диалога», — добавили в учреждении. При этом в TƏBİB подчеркнули, что никакого официального решения о внедрении конкретных планов или обязательств пока не принято. Вопрос находится на стадии обсуждения и рассмотрения предложений. Сегодня по инициативе руководства TƏBİB состоялась встреча с группой врачей-стоматологов.

Хирург-стоматолог Турал Мирзаев опубликовал на своей официальной странице в Facebook обращение от имени стоматологов. В нем говорится: «Мы, врачи, прошедшие долгий и трудный путь профессионального обучения в области стоматологии и посвятившие свою жизнь здоровью тысяч людей, выражаем глубокую обеспокоенность несправедливостями, с которыми сталкиваемся в последнее время, а также решениями, ставящими под сомнение авторитет и деятельность стоматологов. Новое требование TƏBİB в виде «плана» на 1200 и 1800 манатов, введенное для стоматологических учреждений, не соответствует ни медицинским принципам, ни реальным экономическим и социальным условиям. Эти необоснованные и неэтичные требования стали инструментом финансового и психологического давления на врачей. Такая система негативно сказывается не только на честно работающих врачах, но и на качестве стоматологических услуг в целом. Еще более прискорбно то, что на фоне этих решений никакие меры не предпринимаются против лиц, не имеющих медицинского образования и незаконно занимающихся лечением зубов и протезированием. Напротив, на профессиональных, дипломированных и лицензированных стоматологов усиливается давление, они сталкиваются с угрозой увольнения. Это не просто несправедливость — это угроза будущему здравоохранения. Мы, стоматологи, выступаем против этих несправедливостей и обращаемся к официальным структурам и обществу со следующими требованиями».

Стоматологи взбунтовались: недовольны требованием TƏBİB Десятки стоматологов, работающих в государственных медицинских учреждениях, выступают против нового требования, выдвинутого Объединением по управлению территориальными медицинскими учреждениями (TƏBİB). В социальных сетях размещено множество постов и обращений на эту тему. Стоматологи утверждают, что TƏBİB требует от специалистов, работающих в государственных медицинских учреждениях Баку, ежемесячно платить по 1800 манатов за каждый рабочий кабинет, а в регионах — 1200 манатов. Хотя это требование не было официально объявлено, оно доводится до стоматологов через главврачей. Утверждается, что в случае отказа от уплаты стоматологи будут уволены. От имени группы стоматологов, работающих в Азербайджане, сообщается, что сотни специалистов предлагают провести акцию протеста перед зданием TƏBİB. Один из врачей написал, что официальная зарплата стоматолога составляет 500 манатов. Все необходимые медицинские материалы и лекарства, используемые в процессе работы, они приобретают за собственный счет. Поликлиники не выдают даже обычную вату. Все расходы — от ремонта кабинета до создания условий для работы — стоматологи берут на себя.

Расходы на импорт догоняют доходы от экспорта Азербайджана. Почему так? Государственный таможенный комитет (ГТК) Азербайджана поделился данными о внешнеторговых операциях страны за январь-апрель 2025 года, суммарно выросших до 16,92 миллиарда долларов США - плюс 24,1 процента к показателю четырех месяцев 2024 года. В то же время из данных таможенных деклараций следует, что Азербайджан, получив от экспорта в январе-апреле 2025 года 8,785 миллиарда долларов (рост на 7,5 процента), потратил на импорт 8,133 миллиарда. Тогда как в январе-апреле 2024 года расходы на импорт составляли только 5,465 миллиарда долларов. Таможня уполномочена заявить В этой связи обращает на себя внимание тот факт, что за первые четыре месяца 2025 года Азербайджан импортировал продуктов питания на 870 миллионов долларов, что составляет 10,65 процента в общем импорте, против прошлогодних закупок за те же четыре месяца на сумму 770 миллионов (14,15 процента в общем импорте). В текущем году этот рост обозначился, в частности, в отношении импорта овощей и фруктов (около 199 тысяч тонн на сумму почти 143 миллиона долларов США против закупки 189 тысяч тонн на 126,5 миллиона долларов в январе-апреле 2024 года). Экспорт овощей и фруктов в первой трети текущего года принес Азербайджану 207 миллионов долларов (2,36 процента в общем экспорте). Лидерами продаж были азербайджанские томаты — на 75 миллионов долларов (0,85 процента в суммарном экспорте страны) и лесной орех (на 54 миллиона долларов, доля в общем экспорте 0,61 процента) с ростом доходов от экспорта данной продукции. Что ж касается импорта, то с начала года Азербайджан ввез больше 419 тысяч тонн пшеницы против 266,6 тысяч тонн, импортированных за первые четыре месяца 2024 года. На эти цели в текущем году уже потрачен 91 миллион долларов, тогда как в прошлом году было закуплено в полтора раза меньше пшеницы, что обошлoсь Азербайджану в 60 миллионов долларов. Импорт 33.767 единиц транспортных средств в январе–апреле 2025 года на 21,3 процента превысил прошлогодние показатели, составив сумму 616,1 миллиона долларов. Таким образом, расходы государства на приобретение транспортных средств выросли на 22,6 процента. Позитивным же является тот факт, что из общего количества автотранспортных средств 14.336 машин (на сумму 405,012 миллионов долларов) пришлось на автомобили с гибридными, электрическими и бензиновыми двигателями (рост в 2,8 раза). Пополнение автобусного парка страны также нашло отражение в статье импорта Государственного таможенного комитета — 155 автобусов (удвоение к прошлому году) на 12,4 миллиона долларов. Также с начала года было импортировано на 40 процентов больше специальной техники (185 единиц). Расходы на эту операцию превысили 19 миллионов долларов. Следует отметить возросший в стране интерес к импорту одежды, которая была завезена почти на 150 миллионов долларов (1,84 процента в общем импорте), тогда как в январе-апреле 2024 года на импорт одежды и аксессуаров ушло около 120 миллионов. Согласно таможенной информации, с начала года Азербайджан торговал с 157 странами мира. Среди участников внешней торговли количество физических лиц составило 23.926 (рост на 7,3 процента), юридических лиц (компаний) – 8.037 (+ 4,3 процента). При этом 7,9 тысяч компаний представляли частный сектор (+ 4,7 процента).

Боже мой! Какие были времена, какие нравы...

Wooooooooooow!

Администрация президента США Дональда Трампа планирует потратить $250 млн, предназначенных для иностранной помощи, для финансирования добровольного возвращения 200 тысяч украинцев и 500 тысяч гаитян, которые переехали в Штаты из-за войны. Об этом сообщает газета The Washington Post, которая ознакомилась с проектами внутренних документов. Мигранты, которые добровольно «самодепортируются» в свои страны, будут иметь право на получение выплаты от правительства США в размере $1000, напоминает издание. По данным WP, кроме украинцев, в проектах документов также упоминаются гаитяне, афганцы, палестинцы, ливийцы, суданцы, сирийцы и йеменцы. Международная организация по миграции (МОМ) не поддерживает возвращение людей ни в одно из этих мест. Проекты документов были обозначены как предварительные, а представитель Министерства национальной безопасности США в комментарии газете назвал их «устаревшими».

-----------------------VIVA ISRAEL!-------------------------

-----------------------VIVA ISRAEL!-------------------------

Впервые со 2 марта конвой с гумпомощью въехал на территорию сектора Газа Конвой с гуманитарной помощью впервые с 2 марта въехал в понедельник на территорию сектора Газа, сообщает в понедельник The Times of Israel со ссылкой на Минобороны Израиля. Отмечается, что доставка помощи, в которую входит детское питание, осуществляется через КПП «Керем Шалом». В общей сложности, в Газу проехали пять грузовиков. Заместитель генсека ООН по гуманитарным вопросам Том Флетчер, комментируя эти сообщения, заявил, что эта доставка — «капля в океане того, что срочно требуется» в секторе Газа. Он призвал нарастить поставки помощи, начиная со вторника. В воскресенье канцелярия израильского премьера Биньямина Нетаньяху сообщила, что Израиль разрешит ввоз в сектор Газа «базового количества продовольствия во избежание развития гуманитарного кризиса в Газе». Региональные СМИ отмечают, что с 2 марта Израиль с целью надавить на группировку ХАМАС ввел блокаду сектора Газа. Израильские официальные лица утверждают, что во время прекращения огня в Газе ХАМАС взяла под свой контроль значительную часть гуманитарной помощи, поступавшей в анклав, и использовала миллионы долларов от ее продажи «для оплаты услуг членов своего военного крыла».

Впервые со 2 марта конвой с гумпомощью въехал на территорию сектора Газа Конвой с гуманитарной помощью впервые с 2 марта въехал в понедельник на территорию сектора Газа, сообщает в понедельник The Times of Israel со ссылкой на Минобороны Израиля. Отмечается, что доставка помощи, в которую входит детское питание, осуществляется через КПП «Керем Шалом». В общей сложности, в Газу проехали пять грузовиков. Заместитель генсека ООН по гуманитарным вопросам Том Флетчер, комментируя эти сообщения, заявил, что эта доставка — «капля в океане того, что срочно требуется» в секторе Газа. Он призвал нарастить поставки помощи, начиная со вторника. В воскресенье канцелярия израильского премьера Биньямина Нетаньяху сообщила, что Израиль разрешит ввоз в сектор Газа «базового количества продовольствия во избежание развития гуманитарного кризиса в Газе». Региональные СМИ отмечают, что с 2 марта Израиль с целью надавить на группировку ХАМАС ввел блокаду сектора Газа. Израильские официальные лица утверждают, что во время прекращения огня в Газе ХАМАС взяла под свой контроль значительную часть гуманитарной помощи, поступавшей в анклав, и использовала миллионы долларов от ее продажи «для оплаты услуг членов своего военного крыла».

Ситуация со сливочным маслом на прилавках отечественных магазинов становится все драматичнее. Цены на главный провиант потребительской корзины населения растут день ото дня, а качество оставляет желать лучшего. Найти действительно натуральное масло становится настоящей удачей. Тем временем импорт зарубежного продукта продолжает набирать обороты. Согласно последним данным статистики, в январе-феврале этого года из Беларуси в нашу республику завезли 233 тонны сливочного масла на 1,7 млн долларов. При этом общий привоз этого продукта за то же время года составил 2,9 тыс. тонн и уложился в 15,4 млн долларов. По официальным данным, масло закупается в Иране, Новой Зеландии и Беларуси. Говоря по сути, продукция стран-импортеров отличается высоким качеством, но на местных прилавках покупателям предлагают продукт, лишь отдаленно напоминающий сливочное масло. По мнению покупателей, по вкусу и качеству он лишь отдаленно напоминает молочную продукцию. Доля подделок в розничной торговле не просто высока — товар неизвестного происхождения, состава и свойств практически вытеснил натуральное сливочное масло с прилавков. Хоть ситуация и носит массовый характер, претензии профильных структур касаются лишь отдельных производителей. Такие случаи — лишь малая часть масштабного обмана и повсеместного нарушения прав потребителей. Например, по последним сводкам Агентства продовольственной безопасности Азербайджана (АПБА), усилиями этого ведомства были выявлены несоответствия в продукции некоторых производителей. Лабораторные исследования АПБА обнаружили наличие растительных жиров в партиях продукции компаний ООО Allbuy и ООО Şamaxı Dairy Farm, продаваемой под видом натурального сливочного масла. Как это обычно водится, в информации на упаковке продукта написано про использование в его производстве натурального коровьего молока и пастеризованных сливок. Однако на практике все обстоит иначе. Потому агентством принято решение об изъятии из оборота партий некачественного товара, а в отношении недобросовестных производителей применены административные меры и выданы предписания по устранению нарушений. Но, как уже говорилось выше, такие случае укладываются в схему выявления частных случаев, тогда как в массе своей под видом так называемого «сливочного» реализуется товар непонятного состава и свойств. Комментируя проблему, руководитель Союза свободных потребителей Эюб Гусейнов настаивает на проблеме с маркировкой товара. Она, по словам правозащитника, должна содержать правдивую информацию о составе продукта: «Хоть работа, проводимая Агентством по безопасности пищевых продуктов Азербайджана необходима, ее недостаточно. Потому приходится констатировать несоответствие информации на этикетке составу продукции широкого ассортимента продукции, в том числе и сливочного масла. Однако в большинстве случаев такой товар не изымается из продажи. Нет свидетельств об изъятии и ликвидации таких продуктов, их публичном уничтожении. Что касается масла, в этом сегменте рынка много несоответствий, в состав продукта добавляются растительные жиры, но это не значится в маркировке. Причем, такое происходит не только с маслом, но и прочей молочной продукцией. Например, растительные жиры добавляют в сыры. Все это изобилие подается под красочной упаковкой с изображением сельских пейзажей, коров и не соответствующим составу наименованием, что вводит в заблуждение покупателей». Комментируя ситуацию, председатель Центра либеральных экономистов Акиф Насирли заявил, что рост цен был ожидаемым: «Поголовье скота в Азербайджане сокращается, — поясняет он, — и по этой причине снижается производство сливочного масла. Поэтому потребность населения в животноводческой продукции удовлетворяется главным образом за счет импорта. К сожалению, продолжающаяся инфляция на мировом рынке тоже влияет на местный рынок, отличающийся слабой конкуренцией. Кстати, другой причиной подорожания становятся мониторинги, проводимые Агентством продовольственной безопасности. Время от времени ведомство выявляет недобросовестных производителей, изымает из оборота тонны поддельного продукта и это тоже влияет на цены. В целом повышение продолжится, поскольку в сложившейся ситуации все на это указывает». Другой вопрос заключается в значительной разнице между розничной и закупочной ценами. По таможенной статистике, говорит экономист Натиг Джафарли, килограмм сливочного масла завозится в страну по цене 5,3 доллара, однако его средняя стоимость в магазинах оказывается намного выше. Специалисты полагают, что даже с учетом накладки в виде налогов, транспортных расходов и наценок розничных сетей конечная цена для потребителя могла бы увеличиться лишь на 50%, а средний ценник на прилавке не должен превышать 15-16 манатов. Однако «заморский» продукт обходится покупателям намного дороже из-за отсутствия конкурентного рынка, особенно в сегменте импорта. Но самое интересное преподносит статистика: заметно взлетел импорт пальмового масла из Индонезии и Малайзии. Только за прошлый год в Азербайджан из этих юго-восточных стран было ввезено аж 65 тыс. тонн тропического продукта. При этом неизвестно, где и каким образом оно используется. Автор: Эмма Рзаева |

Руководящий состав Министерства обороны Азербайджанской Республики находится с официальным визитом в Тель-Авиве. Об этом Caliber.Az сообщили в Министерстве обороны Азербайджана. В рамках визита министр обороны Азербайджанской Республики генерал-полковник Закир Гасанов встретился с министром обороны Израиля Исраэлем Кацем и начальником Генерального штаба Армии обороны Израиля генерал-лейтенантом Эялем Замиром. На встречах был особо отмечен высокий уровень отношений между Азербайджаном и Израилем, состоялся обстоятельный обмен мнениями о перспективах развития двустороннего военного сотрудничества. На состоявшейся в рамках официального визита встрече между заместителем министра обороны Азербайджанской Республики - генеральным директором Агилем Гурбановым и генеральным директором Министерства обороны Израиля Амиром Барамом были обсуждены меры по расширению двустороннего сотрудничества в военно-технической и военно-образовательной областях, а также планы на перспективу. Руководящий состав министерства также посетил Главный оперативный центр Армии обороны Израиля и ознакомился с проводимой здесь работой.

Отрезвление Европы Вадим Мансуров Журналист Caliber.Az VI саммит Европейского политического сообщества (ЕПС), состоявшийся на прошлой неделе в столице Албании Тиране, стал ещё одной важной вехой в современной дипломатической истории Азербайджана. На фоне растущих вызовов для Европы участие Ильхама Алиева в мероприятии приобрело не просто символическое, а стратегическое значение. Демонстративное внимание к президенту Алиеву со стороны европейских лидеров, в том числе представителей традиционно сдержанных или даже критически настроенных политических кругов, стало сигналом — Азербайджан уже не просто партнёр, а один из столпов новой архитектуры европейской безопасности и энергетики. Особое внимание заслуживает реакция таких фигур, как президент Франции Эммануэль Макрон. Даже он, наряду с другими лидерами, не скрывал стремления подчеркнуть значимость отношений с Азербайджаном. А глава ЕК Урсула фон дер Ляйен совместно с президентом Совета Евросоюза Антониу Коштой назвали Азербайджан «важным и надёжным партнёром Евросоюза», отметив весомую роль Баку в поддержке ЕС во времена энергетического кризиса. Каковы реальные политические дивиденды для Азербайджана от участия в Тиранском саммите? Об этом с корреспондентом Caliber.Az поделились зарубежные эксперты. Почётный посол Всемирного еврейского агентства «Сохнут», израильский политолог и журналист Роман Гуревич подчеркнул, что внимание к президенту Ильхаму Алиеву в Тиране стало прямым следствием многолетней и последовательной внешней политики Баку. «Та картина, которую мы наблюдали в Тиране, где лидеры Европы буквально наперегонки стремились подойти к президенту Азербайджана Ильхаму Алиеву, всячески демонстрируя своё расположение, — это следствие продуманной, последовательной и активно продолжающейся многовекторной политики, которую Азербайджан проводит уже многие годы», — отметил он. Эксперт напомнил, что роль Азербайджана как ключевого игрока в энергетической безопасности Европы — это не случайность, а логичный итог стратегического курса, заложенного Гейдаром Алиевым и последовательно реализуемого президентом Ильхамом Алиевым. «Азербайджан превратился в важнейший геополитический перекрёсток мирового масштаба. Он стал страной, которая умеет выстраивать и поддерживать партнёрские отношения с государствами, между которыми это, казалось бы, невозможно. К примеру, у Израиля с Азербайджаном великолепные, можно сказать, братские отношения. И в то же время Азербайджан сохраняет и даже развивает связи с Ираном. Поддерживает партнёрские, дружественные отношения с Россией. Недавний прорыв в отношениях с Китаем стал ещё одним подтверждением дипломатической гибкости Баку. При этом, несмотря на многочисленные ошибки различных администраций США, Азербайджан последовательно и терпеливо выстраивает диалог также и с Америкой. Всё это говорит о том, что Азербайджан стал ключевым игроком в решении глобальных вызовов», — подчеркнул Гуревич. По его словам, именно поэтому Азербайджан становится точкой притяжения для стран с противоположными интересами. Это делает Баку уникальной площадкой для диалога. «Для Китая Азербайджан — это ещё одни ворота в Европу. Если взглянуть на ситуацию на Ближнем Востоке, где сохраняется риск конфликта, будь то между Израилем и Сирией или Израилем и Турцией, — то именно в Баку проходят важнейшие встречи и переговоры. Почему? Потому что Азербайджану доверяют», — заявил эксперт. Он также привёл в пример разговор с бывшим главой МОССАДа Тамиром Пардо, который однажды сказал: «Если вы меня спросите, кто когда-нибудь в будущем сможет быть посредником между Израилем и Ираном, то, на мой взгляд, Азербайджан может быть страной, подходящей для этого». «И эта фраза говорит об очень многом. Геополитически Азербайджан уже стал мировым центром для урегулирования конфликтов и продвижения дипломатических решений», — отметил Гуревич. Он уверен, что демонстративное уважение к президенту Алиеву в Тиране — не случайность, а результат многолетней дипломатической стратегии Баку. «Чем дальше, тем больше мировое сообщество будет осознавать и ценить роль Азербайджана, инициативы президента Ильхама Алиева. Не так много стран могут похвастаться столь последовательной внешней политикой, которая одновременно учитывает интересы партнёров и укрепляет собственную государственность. Я бы сказал больше: Азербайджан умеет заботиться о своих партнёрах, при этом усиливая и развивая себя, становясь центральным элементом на мировой карте для решения важнейших глобальных задач. Как говорят в народе: «Ağıllı rəhbəri və zəhmətkeş xalqı olan ölkə bərəkət tapar, firavan və ruzili olar». Всё закономерно. Мы видим, как Азербайджан поэтапно становится одним из влиятельных и уважаемых центров дипломатической силы в мире», — подытожил он. В свою очередь, казахстанский политолог и экономист Атбек Айтматов отметил, что Азербайджан демонстрирует образец стратегически выверенной политики, которой не могут похвастаться даже некоторые лидеры ЕС. «Баку очень верно выстраивает свою геополитическую линию, с этаким ювелирным мастерством, тщательно корректируя баланс сил, в то время как даже некоторым европейским лидерам не хватает выдержки и прозорливости в этом вопросе», — отметил Айтматов. По его мнению, Европа страдает от дипломатической непоследовательности, а отдельные лидеры — от банального популизма. «Мы видим, как в последнее время европейские лидеры часто играют словами, делают громкие, но крайне негативные по своей сути заявления, которые впоследствии приходится корректировать и дополнять. Дипломатические ляпы Макрона — это скорее уже апогей такого курса, и его даже не хочется рассматривать в качестве примера — слишком они одиозны по характеру. Но есть и другие европейские лидеры, шокирующие своей логикой и умозаключениями. А вот у политической линии президента Азербайджана таких моментов нет, в ее основе всё держится на взаимоуважительном отношении партнёров друг к другу», — указал он. Айтматов охарактеризовал дипломатический стиль Баку как пример «восточной харизматичной гибкости», где слова подкрепляются делом. «Я бы сказал, что Азербайджан в этом смысле демонстрирует замечательный пример именно такой харизматичной, восточной дипломатии, где гибкость — основа решений. Всем прекрасно известно — президент Азербайджана слов на ветер не бросает. Если сказано — то будет сделано. Такая политика Баку вызывает доверие и большое уважение. Результат такого отношения мы увидели на саммите политических лидеров в Тиране», — заключил Айтматов.

Экологическая демагогия Пашиняна Эльчин Ласи-заде Caliber.Az «Врет как дышит, а дышит часто», — эта фраза из известного анекдота намертво приклеилась к премьер-министру Армении Николу Пашиняну. Мы не раз уже говорили о его смехотворных потугах перевоплотиться из «ястреба», коим он был до ноября 2020 года, в «голубя мира» по окончании 44-дневной войны, а тем более — после полного восстановления Азербайджаном своих суверенитета и территориальной целостности в результате однодневной антитеррористической операции в Карабахском регионе. На днях Никол Воваевич, вновь выступая в несвойственном ему обличии, решил затронуть тему биологического разнообразия. Отметим здесь, что Международный день биоразнообразия был провозглашен Генеральной Ассамблеей ООН в 1995 году в специальной резолюции (№A/RES/49/119) на основе рекомендации Конференции сторон Конвенции о биологическом разнообразии, которая состоялась в 1992 году, и ежегодно отмечается 22 мая, в день подписания данной Конвенции, начиная с 2001 года. Таким образом, по традиции суетясь и запрягая телегу впереди лошади, Пашинян решил впрок высказаться на сей счет. Но дело не только в его неуместной поспешности. Никол Воваевич вновь солгать изволили, заявив, в частности, следующее: «Армения высоко ценит важную роль Конвенции ООН о биологическом разнообразии, ее протоколов, а также Глобальной рамочной программы по биоразнообразию Куньмин-Монреаль, которые являются краеугольными камнями наших глобальных усилий по сохранению биоразнообразия, устойчивому использованию природных ресурсов и справедливому распределению выгод». Помимо этого, он отметил, что «как страна-хозяйка и председатель 17-й Конференции сторон Конвенции о биологическом разнообразии #СОР17, которая состоится в Ереване в 2026 году, Армения стремится внести весомый вклад в достижение целей Конвенции, ее протоколов и Глобальной рамочной программы». Это все - топорная, легко опровергаемая, примитивная ложь и абсолютный абсурд. А истина заключается в том, что Армения в нарушение норм и принципов международного права захватила и в течение почти 30 лет удерживала под оккупацией 20% признанной ООН территории Азербайджанской Республики, совершив на этих исконных азербайджанских землях масштабные экологические преступления. После победы Азербайджана в 44-дневной войне начали вскрываться ужасающие факты экотеррора - от систематической вырубки лесов до загрязнения рек и разрушения заповедников. То есть, армянская оккупация азербайджанских территорий сопровождалась целенаправленным уничтожением окружающей среды, и это ныне требует международной правовой и экологической оценки. По данным Министерства экологии и природных ресурсов Азербайджанской Республики, за годы оккупации были уничтожены десятки тысяч гектаров лесных массивов (только в Кяльбаджарском, Лачинском, Зангиланском и Шушинском районах - более 60 тысяч гектаров леса), в том числе ценные породы деревьев, такие как дуб, бук, граб и др., нарушены биоценозы, разрушена среда обитания многих редких и эндемичных видов. Следствием этого явились и утрата биоразнообразия, и усугубление эрозионных процессов, и увеличение риска оползней. К указанному выше следует добавить и перманентное загрязнение водных ресурсов. Так, протекающая через Зангиланский район река Охчучай на протяжении всего периода оккупации подвергалась загрязнению тяжелыми металлами со стороны действовавших в Армении и на оккупированных территориях горнодобывающих предприятий, в частности, в нее сбрасывались неочищенные промышленные отходы медно-молибденового комбината в Горусе и Гафане. Содержание тяжелых металлов, таких как медь, молибден, кадмий и мышьяк, в воде многократно превышало предельно допустимые нормы. Загрязнение оказало негативное влияние на экосистему реки. Следует также отметить, что на ранее оккупированных территориях Азербайджана активно велась незаконная добыча полезных ископаемых. В течение десятилетий армянские и зарубежные компании разрабатывали месторождения золота и других минералов, к примеру, золотой рудник «Гызылбулаг» в Кяльбаджарском районе находился в ведении компании Vallex Group. В свою очередь, месторождение «Демирли» в Агдере эксплуатировалось с грубейшим нарушением международных норм - в процессе добычи использовались технологии с применением токсичных реагентов, таких как цианиды, без должной рекультивации. Этот список можно продолжать бесконечно. Даже после подписания Трехстороннего заявления 10 ноября 2020 года и перед возвращением ряда районов Азербайджану армяне намеренно поджигали дома, лесные массивы и сельхозугодья. В частности, были зафиксированы случаи массового сожжения лесов в Зангиланском, Джебраильском, Кяльбаджарском районах, что привело к разрушению ирригационной инфраструктуры. В целом, действия Армении на ранее оккупированных территориях могут квалифицироваться не только как экологическое преступление, но и как экоцид — систематическое уничтожение природы. И здесь необходимо подчеркнуть, что, согласно Римскому статуту Международного уголовного суда, разрушение окружающей среды в представляющих серьезную угрозу экосистемам и жизни людей масштабах может считаться преступлением против человечности. Нельзя обойти молчанием и зачастую бесконтрольную добычу полезных ископаемых на территории Армении, особенно вблизи границы с Азербайджаном. Например, деятельность Амулсарского золоторудного месторождения не раз становилась объектом критики не только со стороны экологов Азербайджана, но и международных организаций. По мнению азербайджанских экспертов, разработка рудников в высокогорных районах с хрупкой экологией, без соблюдения современных норм безопасности, ведет к эрозии почв, загрязнению источников питьевой воды и вырубке лесов. Азербайджан не раз поднимал вопрос экологической безопасности региона на международных площадках. В частности, в 2021 году азербайджанская сторона представила доказательства загрязнения Охчучая на заседании Комитета ООН по экологии. С учетом всего вышесказанного нелепо и цинично звучат очередные лживые слова Никола Пашиняна о том, что «Армения высоко ценит важную роль Конвенции ООН о биологическом разнообразии». Впрочем, как мы уже отмечали, Пашинян врет как дышит, а дышит он часто.

4 yanvar 1919-cu ildə parlamentin üzvləri Teymur xan Makinskinin, Məhərrəm Mәhәrrәmovun, Әkbәrağa Şeyxülislamovun və İrəvan quberniyası ziyalılarının bir qrupunun imzası ilə parlament sədrinə ünvanlanan müraciətdə deyilirdi ki, İrəvan quberniyasında sırf müsәlmanlar ilә mәskun 500 min әһali özlərini Azәrbaycanın ayrılmaz bir parçası hesab edir və arzu edirlәr ki, talelәri Paris sülһ konfransında һәll oluncaya qәdәr asayiş içində yaşamalarına ermənilər mane olmasınlar. Erməni qoşunlarının törətdikləri qırğınların miqyası sadalandıqdan sonra parlamentdən xahiş edilirdi ki, İrәvan müsәlmanlarının mövcudiyyətinin müһafizәsi üçün lazım gәlәn tәdbirlər görülsün. İrəvan quberniyası müsəlmanlarının nümayəndələri adından 1919-cu ilin yanvar ayında Mir Hidayət Seyidovun Azərbaycan hökumətinin başçısına ünvanlanmış müraciətində isə qeyd edilirdi ki, Ermənistan hökuməti erməni qaçqınlarını silah gücünə qovulmuş müsəlmanların məskun olduqları ərazilərdə məskunlaşdırır. Məqsəd ondan ibarətdir ki, mümkün olan qədər müsəlmanları məhv edərək bütün qəzalardan onları təmizləsinlər ki, Paris konfransında həmin ərazilərin ermənilərə məxsusluğunu sübut edə bilsinlər. Müttəfiqlərin Cənubi Qafqazdakı qoşunlarının komandanı general A. Tomsonun ermənipərəst mövqeyi erməniləri yeni-yeni əraziləri ələ keçirməyə iştahlandırırdı. 1919-cu il mayın 28-də Ermənistan Parlamenti Türkiyənin 6 vilayətinin Ermənistana ilhaq edilməklə “Birləşmiş Ermənistan” dövlətinin qurulması haqqında akt qəbul edir. “Birləşmiş Ermənistan”a Ermənistan hökumətinin Azərbaycana qarşı iddia etdiyi ərazilər də daxil edilmişdi. 4 iyun 1919-cu ildə Azərbaycan xarici işlər nazirinin müavini A.Ziyadxanov Ermənistandakı diplomatik nümayəndə M.Təkinskiyə göndərdiyi məktubda Fövqəladə Parlament Komissiyasının yaradılacağını bildirmiş və həmin Komissiya üçün İrəvan quberniyasında ermənilərin törətdikləri qırğınlar barədə məlumat toplamağı tapşırmışdı. Azərbaycan hökuməti İrəvan quberniyası ərazisində azərbaycanlılara qarşı qırğınların dayandırılması üçün intensiv surətdə Ermənistanın müvafiq qurumları ilə əlaqə saxlayırdı. Ermənistan hökuməti isə diplomatik yazışmalarla baş qataraq işğalçılıq siyasətini davam etdirirdi. Arxiv sənədləri sübut edir ki, ermənilər bircə gün də olsun İrəvan quberniyasında azərbaycanlılara qarşı qətl və qarət hərəkətlərini dayandırmamışlar. “Azərbaycan” (rusca) qəzeti 29 iyun-1 iyul 1919-cu il tarixlərində dərc edilmiş “Ermənistanda müsəlmanların vəziyyəti” məqaləsində İrəvan şəhərinin azərbaycanlı əhalisinin faciəli vəziyyət haqqında yazırdı: “Ermənistan Respublikasında müsəlmanların vəziyyəti faciəvidir. İrəvanda gözəl evlərin və bağların böyük əksəriyyəti müsəlmanlara məxsus idi… Türk qoşunları İrəvana yaxınlaşdığı zaman şəhərin müsəlman əhalisi nədənsə qorxaraq şəhəri tərk etmişdi. Onların malına, mülkünə Türkiyədən olan erməni qaçqınlar sahib çıxmışdılar. Ermənistan hakimiyyətini qəbul edən müsəlmanlar şəhərə geri qayıdarkən yollarda erməni silahlıları tərəfindən tamamilə qarət edilmişdilər… Varlı bağlara, gözəl evlərə malik müsəlmanları erməni qaçqınları öz evlərinə buraxmadıqlarından qışdan bu yana məscidlərdə sığınacaq tapmışlar… Ermənistan hökuməti minlərlə qarət edilmiş, ac-yalavac, xəstə müsəlmanları açıq havada yaşamağa məcbur edir… Müsəlmanların çəkdiyi işgəncələri təsvir etmək çətindir. Çoxları buna dözmür və dəli olurlar… Müsəlmanların evlərini zəbt edən ermənilər, onlardan külli miqdarda vəsait aldıqdan sonra evlərini qaytarır və müsəlmanlar bundan sonra sığındıqları məscidlərdən evlərinə qayıda bilirlər. Ermənistan hökuməti qəsdən və düşünülmüş surətdə erməni qaçqınlarını müsəlman məhəllələrində və evlərində məskunlaşdırır… “Azərbaycan” qəzeti (rusca) 9 iyul 1919-cu ildə “İrəvan və Qarabağ” məqaləsində isə yazırdı: “Daşnakların İrəvan quberniyasında müsəlman əhaliyə qarşı törətdiyi cinayətlər cəzasız qalıb və nə ictimaiyyətə, nə də mətbuata bəllidir. 1918-ci ilin martında “Bütün müsəlmanlara ölüm” məqsədini elan edən daşnaklar tərəfindən İrəvan quberniyasının Sürməli qəzasının bütün müsəlman kəndləri məhv edilmiş və yandırılmışdır. Qəzanın sakinləri ucdantutma məhv edilmişdir. Quluna, Yaycı, Oba, Qazıqışlaq, Amarat kəndlərinin demək olar ki, bütün əhalisi doğranmışdır. Möcüzə nəticəsində qurtulan 6000 nəfər Dizə kəndinə toplaşırlar ki, Araz çayından keçib İrəvan qəzasına gəlsinlər. Erməni qoşunları bu kəndi mühasirəyə alıb, əhalini qırırlar. Bədbəxt qurbanların qanını məscidin hovuzuna axıtmışlar…Sürməli qəzasında daş-daş üstə qalmayıb… Digər qəzaların – Novo-Bəyazid, Eçmiədzin və İrəvan qəzalarının müsəlmanlarının vəziyyəti daha acınacaqlıdır. Bu qəzalarda qırğınlar daha qeyri-insani həyata keçirilmişdir. Burada süngülərlə hücum və bombardman edilməkdə əsl müharibə gedib. Ermənilərin hücumlarının qarşısı qəhrəman oğulların sayəsində “Qurd qapısı”nda alınması sayəsində yalnız Şərur və Naxçıvan salamat qalmışdır… İrəvanın və qəzaların kütləvi surətdə Qarsa köçən müsəlman əhalisinin vəziyyəti ermənilərin ora gəlməsindən sonra daha da ağırlaşıb. Onlar (yəni azərbaycanlılar) Anadolu dağlarında sığınacaq axtarmağa məcburdurlar. Görünür, azsaylı erməni xalqına İrəvan quberniyasında müsəlman əhaliyə törətdiyi dəhşətlərin miqyası kiçik gəlir. Xaricdən aldıqları köməklə daşnaklar İrəvan faciəsini Qarabağda da törətməyə çalışırlar. Azərbaycandakı ermənilərin vəziyyəti ilə İrəvandakı müsəlmanların vəziyyətini müqayisə etmək maraqlı olardı. “Ermənilər bizim respublikamızda tamhüquqlu vətəndaşdırlar. Onlar bütün vətəndaş azadlıqlarından istifadə edirlər, parlamentdə və hökumətdə təmsil olunublar, onların övladlarının təhsili üçün dövlət külli miqdarda vəsait xərcləyir, heç kim onlara toxunmur, onlar digər quberniyalarda özlərinə sığınacaq axtarmırlar. İrəvan müsəlmanlarının isə bir hissəsi məhv edilmiş, bir hissəsi səpələnmişlər və özlərinə heç yerdə sığınacaq tapa bilmirlər.” Bu məqalə Azərbaycanda yaşayan ermənilərlə Ermənistan Respublikasında yaşayan azərbaycanlıların fərqini əyani şəkildə ifadə edirdi. Azərbaycan Parlamenti 17 iyul 1919-cu il tarixli iclasında Zəngəzur qəzasından və İrəvan quberniyasından olan qaçqınların vəziyyəti ilə bağlı məsələ müzakirə etmişdir. Bağır bəy Rizayev bir il əvvəl İrəvanda 22 min müsəlman yaşadığını və onların çoxunun şəhəri tərk etdiklərini, son vaxtlar isə tək-tək qayıdanların evlərini və əşyalarını dağıdılmış gördüklərini söyləyir. O, erməni hökumətinin müsəlman qaçqınlarına kömək etmədiyini bildirir. Qarabəy Qarabəyov deyir: “Erməni aclarına, erməni hökuməti tərəfindən və Amerika heyətindən güclü taxıl gətirilib verilib. Amma oradakı müsəlmanların hamısı başdan-başa ac, paltarsız qapıdan-qapıya dolanırlar. Halları xeyli pisdir… Ermənistanda müsəlmanlar üçün bu cür yaşamaq mümkün deyildir… Müsəlman kəndlərində olan müsəlmanları çıxarıblar. İrəvan aclar ilə doludur. Xahiş edirlər ki, (xeyriyyə təşkilatları nəzərdə tutulur) onlar kəndlərinə gedib ot ilə, ələfiyyat ilə yaşasınlar. Amma onları kəndə buraxmayıb deyirlər ki, kənddə 45 ev varsa, hamısı ermənilər ilə dolub, artıq müsəlman gələ bilməz. Xülasə, rəsmi xəbərlərə görə, ermənilər müsəlmanlar olmazın zülmlər edirlər. Qabaqda da ediblər. Qəbiristanlığın daşlarını belə çıxarıb, dağıtmışlar. Məscidlərin qapısını, pəncərəsini çıxarıb aparıblar. Damını uçurub orada rəzalətlər yapırlar.” Sultan Məcid Qənizadə isə Ermənistan hökumətinin əsl simasını açaraq deyir: “Orada qardaşlarımızı kəsirlər, öldürürlər. Məqsədləri odur ki, müsəlmanlardan bir dənə qalmasın. Ata-baba yerlərindən tərk olsunlar…” Himayəçilik Nazirliyinin Ermənistandakı müvəkkili Teymur xan Makinskinin 11 noyabr 1919-cu ildə Himayəçilik Nazirliyinə göndərdiyi məruzəsində Ermənistan hökumətinin əsl siması açılırdı: “1918-ci ilin fevralından davam edən qırğınlar nəticəsində 0,5 milyon əhali dilənçi vəziyyətinə düşüb. (Naxçıvan qəzasından, Şərur məntəqəsindən, Sürməli məntəqəsinin 2-3-cü polis sahələrindən və Zəngibasar rayonundan başqa). Həmin ərazilərdə müsəlman əhali hər şeyini itirib. Dağıntıya məruz qoyulan rayonlarda əhali 200 min nəfərdən artıqdır. Onlar xəstəlikdən və aclıqdan məhv olurlar, dəfələrlə talanlara və qırğınlara məruz qalıblar. Bu kateqoriyaya İrəvan şəhərinin müsəlmanları, Zəngibasarın Göykümbət, Arbat, Ağcaqışlaq və Çarbax kəndləri aiddir. Qəti demək olar ki, ölənlərin sayı 100-120 min nəfərdir. 50 min nəfər Azərbaycana qaçqın kimi gəlib. Təqribən bir o qədər İrəvanda, Zəngibasar rayonunda, Sürməli qəzasının 2 məntəqəsində və Eçmiədzində yaşayırlar. Qalan qaçqınlar Naxçıvan qəzasına, Şərur məntəqəsinə, Sürməli qəzasının 3-cü sahəsinə və Qars vilayətinin Qağızman dairəsinə sığınıblar. Bəziləri Maku xanlığına və Türkiyə ərazisinə köçüblər. İndiki məqamda 50 min nəfərə ərzaq yardımı (un, taxıl və çörək şəklində) göstərilməlidir. İrəvan şəhərində aclıq keçirən əhalinin sayı 8 min nəfərdir”. 1919-cu il dekabrın 20-də Tiflisdə İrəvan quberniyası və Qars vilayətindən gələn qaçqınların söylədiklərinə əsasən tərtib edilən protokolda qeyd olunurdu ki, Araz və Tarasum çaylarının digər sahilində, Uluxanlı stansiyasından 17 verst məsafədə, daha təhlükəsiz yerdə mal-mülkü talan edilmiş və tamamilə yandırılmış 50 min qaçqın toplaşmışdır. Bundan əlavə, Azərbaycanın İrəvandakı nümayəndəliyinin sərəncamında 14 nəfər əməkdaşın çalışdığı, onların da vəzifəsinin İrəvandakı qaçqınları himayə edərək, onları Azərbaycana göndərməkdən ibarət olduğu, lakin İrəvandan 20 verstdən artıq uzaq məsafədə olan qaçqınların isə taleyin hökmünə buraxıldıqları da protokolda qeyd edilmişdi. Azərbaycan Parlamentinin 5 yanvar 1920-ci ildə keçirilən iclasında qaçqınların məsələsi müzakirə edilmiş, Ermənistandan 300 min qaçqının gəldiyi qeyd olunmuşdur. Azərbaycanın Ermənistandakı diplomatik nümayəndəliyindən Mir Mahmud Mirbabayevin 25 yanvar 1920-ci ildə Azərbaycan XİN-ə göndərdiyi məxfi məktubunda göstərirdi ki, İrəvan şəhərində müsəlmanların vəziyyəti daha ağırdır: müsəlman mağazaları yoxdur, evlər dağıdılıb, təhlükəsiz yaşayış üçün heç bir zəmanət yoxdur.” 1920-ci ilin aprelində Azərbaycanda bolşeviklərin hakimiyyəti ələ almasından sonra yaranmış fürsətdən istifadə edən daşnak hökumətinin azərbaycanlılara qarşı törətdikləri qırğınlar yeni mərhələyə qədəm qoyaraq daha kütləvi və kəskin xarakter almışdı. 1919-cu ildə 29 min əhalisi olan İrəvan şəhərində 14 min nəfər, Eçmiədzin qəzasında isə 6 ay ərzində 4 min nəfər aclıqdan həlak olmuşdu Təbii ki, aclıqdan həlak olanların mütləq əksəriyyəti azərbaycanlılar olmuşdular. Çünki həmin dövrdə azərbaycanlılar evlərindən bayıra çıxa bilmədiklərindən ölümə məhkum edilmişdilər. Halbuki, həmin dövrdə Ermənistanda doktor Yarrounun sədrliyi ilə Amerikanın Ermənistana Yardımı Komitəsi fəaliyyət göstərirdi. İrəvan şəhərində azərbaycanlıların bir qisminin erməni qırğınlarından canlarını salamat qurtarmalarının başlıca səbəbləri onların kompakt şəkildə (şəhərin Dəmirbulaq, Təpəbaşı, Qala şəhər və Köhnə şəhər hissələrində) məskun olmaları, Azərbaycanın diplomatik nümayəndəliyinin, Azərbaycan Himayəçilik nazirliyinin, Bakı Müsəlman Xeyriyyə Cəmiyyətinin İrəvan şəhərində fəaliyyət göstərən nümayəndələrinin mümkün qədər nəzarətləri olmuşdu. Yerlərdə isə belə nəzarət olmadığından erməni silahlı dəstələri azərbaycanlılara qarşı qətl və qarətləri istədikləri şəkildə həyata keçirirdilər. Ümumiyyətlə, 1918–1920-ci illərdə erməni silahlı dəstələri tərəfindən Şamaxı qəzasında 58, Quba qəzasında 112, Gəncə quberniyasında 323 (o cümlədən, Zəngəzurda 166, Qarabağda 157), İrəvan quberniyasında 300, Qars vilayətində 82 yaşayış məntəqəsi yerlə-yeksan edilmiş, yüz minlərlə azərbaycanlı qətlə yetirilmiş, bir milyona yaxın əhali öz tarixi-etnik torpaqlarından didərgin salınmışdır. Ümumiyyətlə, 1905–1920-ci illərdə təkcə indiki Ermənistan ərazisində 500-dən artıq azərbaycan kəndləri dağıdılmış, onların böyük əksəriyyəti erməni yaşayış məntəqəsinə çevrilmişdi. 1916-cı ildə İrəvan quberniyasında 373582 nəfər azərbaycanlının yaşadığı təsbit edildiyi halda, 1920-ci ilin noyabrında Ermənistan SSR-də cəmisi 12 min nəfər azərbaycanlı qeydə alınmışdı. Ermənistanda sovet hakimiyyəti qurulduqdan sonra azərbaycanlıların az bir qismi öz evlərinə qayıda bilmişdi. 1922-ci ildə İrəvanda cəmisi 5124 azərbaycanlı yaşadığı halda, ermənilərin sayı 40396 nəfərə çatmışdı. Başqa sözlə, 1918–1920-ci illərdə Azərbaycanlılar 2,5 dəfə azalmış, ermənilərin sayı isə təqribən 4 dəfə artmışdı. 1918–1920-ci illərdə Ermənistanda azərbaycanlılara qarşı sözün həqiqi mənasında soyqırımı törədildiyi qənaətinə gəlmək üçün arxivlərdə və həmin dövrün mətbuatında kifayət qədər faktlar mövcuddur. Ermənilərin XIX-XX əsrlərdə azərbaycanlılara qarşı törətdikləri soyqırımı və deportasiya aksiyalarına hüquqi-siyasi qiymət vermək məqsədiliə Azərbaycan Respublikasının prezidenti 26 mart 1998-ci ildə “Azərbaycanlıların soyqırımı haqqında” fərman imzalamış və bütün soyqırım faciələrini yad etmək məqsədilə 31 mart Azərbaycanlıların Soyqırımı Günü elan edilmişdir. Nazim Mustafa Tarix üzrə fəlsəfə doktoru, Dövlət mükafatı laureatı

Oktyabrın əvvəlində vəziyyət yenidən gərginləşmişdi. İrəvan quberniyasının yeni general-qubernatoru qraf Vladimir Tizenhauzenin yanında İrəvan şəhərinin səlahiyyətli nümayəndələrinin iştirakı ilə sakitliyin bərpa edilməsi və qorunması üçün müvəqqəti komissiya yaradılmışdı. Komissiya üzvlərinə səlahiyyət verilmişdi ki, milli ədavət nəticəsində ziyan çəkmiş sakinlərə vurulan ziyanın miqdarını müəyyənləşdirsin və iki həftə ərzində həmin ziyanın qarşı tərəfdən ödənilməsi üçün şəhər orqanları qarşısında məsələ qaldırsın. İrəvanın adlı-sanlı ziyalılarından Pənah xan Makinski, Kərbəlayi Məmməd Əliyev, Ağa xan İrəvanski, Mir Abbas Mirbabayev, Ələkbər bəy İsmayılov, Abbasqulu bəy Hacıbəylinski komissiyanın üzvləri idilər. 1906-cı il fevralın 20-də Tiflisdə Qafqazın canişini Voronsov-Daşkovun sarayında erməni-müsəlman toqquşmalarına son qoymaq məqsədilə sülh konfransı keçirilir. O dövrün mətbuatında “Erməni-müsəlman qurultayı” adlandırılan həmin konfransda canişinliyin bütün heyəti, Tiflis, Yelizavetpol və İrəvan qubernatorları, ermənilərin 28, müsəlmanların 29 nümayəndəsi, iki qazı və iki yepiskop iştirak edir. İrəvan quberniyasının müsəlman nümayəndələrini Ağa xan İrəvanski, Abbasqulu bəy Hacıbəylinski, şahzadə Şahqulu Mirzə təmsil edirlər. Martın 7-dək davam edən həmin konfransda müsəlman nümayəndələri Əhməd bəy Ağayev, Əlimərdan bəy Topçubaşov, Ədil xan Ziyadxanov və başqaları «Daşnaksutyun» partiyasının niyyətlərini ifşa edir, onun Qafqazda törədilən qırğınların, terrorçuluğun təşkilatçısı və icraçısı olduğunu göstərir, rəsmi hökumət dairələrinin bu təşkilatın əməllərinə göz yumduğunu sübuta yetirirlər. Tiflisdə keçirilən konfransın nəticəsi olaraq Erməni-müsəlman barışıq komissiyası yaradılmışdı. Lakin toqquşmaların səngiməsindən bir qədər sonra erməni silahlı dəstələri yenidən qırğınlara başlamışdılar. Erməni müəllifi A-donun verdiyi məlumata görə, İrəvan şəhərində dördüncü erməni-müsəlman toqquşması 1906-cı il mayın 27-də və iyunun 8-9-da baş vermişdir. A-Donun yazdığına görə, toqquşma mayın 27-də İrəvandakı Qantar (Tərəzi) meydanında başlayır. Atışma çox qısa davam edir. Köməyə gələn qoşunlar qayda-qanunu bərpa edirlər. Lakin 36 nəfər ölü və yaralı verdikdən sonra. Öldürülən 22 nəfərdən 13-ü erməni, 7-si türk, 1-i molokan, 1-i yəhudi olmuşdur. 14 yaralının 7-si erməni, 4-ü türk, qalanı başqa millətlərin nümayəndələri olmuşlar. A-donun məlumatına görə, iyunun 8-də İrəvanda yenidən toqquşma başlasa da, qoşunların qəti tədbirlərə əl atması sayəsində tezliklə yatırılır. Bu dəfəki toqquşmada hər iki tərəfdən 10 nəfər öldürülür. Qətlə yetirilənlərdən 5-i türk, 3-ü erməni, 1-i kürd, 1-i yəhudi olmuşdur. 19 yaralıdan isə 13-ü türk, 6-sı erməni olmuşdur. İyunun 9-da səhər güclü atəşlə açılsa da, itki olmamışdı. M.S.Ordubadi 1905-ci ildə indiki Ermənistan ərazisində ermənilərin törətdikləri soyqırımı belə səciyyələndirmişdir: «İrəvan mahalı bir yanar dağa, vulkana dönüb nəcib islam millətini yandırmaqda, boğmaqda idi…» Yalnız “Difai” partiyasının Gəncədə meydana çıxmasından, onun yerli şöbələrinin yaranmasından və bu partiyanın üzvlərinin erməni terroruna qarşı eyni üsullarla mübarizə aparmasından sonra qırğınlara son qoyulmuşdu. XX əsrin əvvəllərində İrəvan şəhərində azərbaycanlı əhalinin sayı erməni əhalisinin sayına təqribən bərabər idi (12,5 min nəfər). Lakin 1905–1906-cı illərdə İrəvanda ermənilərin törətdikləri kütləvi qırğınlardan sonra əhalinin etnik tərkibi ermənilərin xeyrinə dəyişmişdi. İmkanlı azərbaycanlıların bir qisminin İrəvandan köçməsi şəhərdə azərbaycanlıların mövqeyini xeyli dərəcədə zəiflətmişdi. Araşdırmaların nəticəsi göstərir ki, 1905–1906-cı illərdə sayları on min silahlıdan artıq olan erməni birləşmələri Bakıda, İrəvan şəhərində və onun ətraf kəndlərində, Eçmiədzin (Üçkilsə), Şərur-Dərələyəz və Naxçıvan qəzalarında, Yelizavetpol (Gəncə) quberniyasının Zəngəzur qəzasının Gorus, Qapan (Qafan) və Qarakilsə (Sisyan) nahiyələrində, Şuşa, Cavanşir, Cəbrayıl, Qazax qəzalarında, Tiflis şəhərində və Borçalıda kütləvi qırğınlar törətmiş, 200-dən artıq yaşayış məntəqəsini viran qoymuşlar. 1918–1920-ci illər soyqırımı Birinci Dünya müharibəsi illərində Şərqi Anadolunu ələ keçirmək üçün hücuma keçən Rusiya ordusunun tərkibində hərbi xidmət keçən 150 min erməni əsgəri var idi. Üstəlik, tərkibində təqribən 10 min könüllünü birləşdirən 4 erməni drujinası da Eçmiədzin kilsəsinin xeyir-duası ilə Cənubi Azərbaycan ərazisindən (Xoy, Urmiya, Səlmas əyalətləri üzərindən) və Qars vilayəti üzərindən hərəkət edərək rus qoşunlarına qoşulmuşdu. Fürsətdən istifadə edən erməni silahlıları keçdikləri yolların üzərindəki azərbaycanlı və türk kəndlərini darmadağın edir, əhalisini ucdantutma məhv edirdilər. 1917-ci ilin noyabrında Rusiyada hakimiyyət çevrilişi nəticəsində rus qoşunlarının silah-sursatı erməni komandirlərinə təhvil verərək Şərqi Anadoludan geri çəkilməsindən sonra ermənilər qırğınların miqyasını daha da genişləndirmişdilər. 1918-ci ilin fevralından etibarən türk qoşunları əks hücuma keçərək erməni qoşunlarını Şərqi Anadoludan təmizləmişdi. Ermənilərin və onların havadarlarının Birinci Dünya müharibəsi dövründə Şərqi Anadoluda müstəqil erməni dövləti yaratmaq niyyətləri baş tutmamasından sonra İrəvan quberniyası və ona bitişik ərazilərdə erməni dövləti yaratmaq ideyası gündəliyə gəlmişdi. Andranikin, Hamazaspın, Dronun, Njdehin komandanlığı altında geri çəkilən erməni ordusu əvvəlcə Ərzurum və Qars vilayətlərində, sonra isə İrəvan quberniyasında və Zəngəzurda müsəlmanlara qarşı əsl soyqırım həyata keçirmişdi. Şərqi Anadolunun Rusiya işğalı dövründə qırğınlar törədilməsində iştirak edən ermənilər də erməni qoşunları ilə bərabər Cənubi Qafqaza axışmışdılar. Həmin dövrdə Türkiyədən gələn 350 min erməninin böyük bir qismi İrəvan quberniyasında məskunlaşmış, nəticədə azərbaycanlıların vəziyyəti daha da ağırlaşmışdı. 1918-ci ilin mart ayınadək erməni silahlı dəstələri təkcə İrəvan quberniyasının İrəvan qəzasında 32, Eçimədzin qəzasında 84, Novo-Bəyazid qəzasında 7 və Sürməli qəzasında 75 kəndi – üst-üstə 198 kəndi darmadağın etmiş, həmin qəzalarda təqribən 135 min nəfər soydaşımızı soyqırıma məruz qoymuşdu. İrəvan quberniyasından olan qaçqınların problemi ilə məşğul olmaq üçün hələ 1918-ci ilin martında Cənubi Qafqaz (Zaqafqaziya) Seymi nəzdindəki Müsəlman fraksiyasının qaçqınlar şöbəsi yaradılmışdı. Müsəlman fraksiyası Seym hökuməti qarşısında məsələ qaldırmış, nəticədə İrəvan quberniyasında müsəlmanlara qarşı edilən qırğınlara son qoyulması məqsədilə nümayəndə heyəti göndərilmiş, araşdırmaların nəticələri Seymin iclasında müzakirə edilmiş, qaçqınların vəziyyətinin müəyyən dərəcədə yüngülləşməsinə nail olunmuşdusa da, qırğınları dayandırmaq mümkün olmamışdı. İrəvan quberniyasında yaşayan müsəlmanlara yardım etmək üçün Bakı Müsəlman Xeyriyyə Cəmiyyətinin İrəvan şəhərində şöbəsi yaradılmışdı. İrəvan quberniyasında azərbaycanlıların kütləvi qırğınlarının birinci mərhələsi tarixi Azərbaycan torpaqlarında ilk dəfə müstəqil erməni dövlətinin yaranması ərəfəsinə təsadüf edirdi. 1918-ci il mayın 26-da Cənubi Qafqaz Seymi özünü buraxmış və Gürcüstan müstəqilliyini elan etmişdi. Müsəlman Milli Şurasının mayın 27-də keçirilən iclasında Nəsib bəy Yusifbəyov bildirir ki, Batum konfransında təmsil olunan Türkiyə nümayəndə heyətinin qənaəti belədir ki, Cənubi Qafqaz müstəqilliyini qorumalıdır, onun birliyinin və həmrəyliyinin qorunması üçün ermənilərə bir qədər torpaq güzəşt olunmalıdır. 1918-ci il mayın 28-də Azərbaycanın və Ermənistanın müstəqilliyi elan edilir. Mayın 29-da Müsəlman Milli Şurasının iclasında İrəvanın siyasi mərkəz kimi Ermənistana güzəşt edilməsi haqqında qərar qəbul edilir. Milli Şuranın İrəvandan olan üzvləri bu güzəştə dərhal öz etirazını bildirirlər. Lakin qərar Milli şuranın 28 üzvündən 16-sının razılığı, üç nəfərin bitərəf qalması və bir nəfərin etiraz səsi ilə qəbul edilir. Milli Şuranın iyunun 1-də keçirilən iclasında Şuranın İrəvandan olan üzvləri Mir Hidayət Seyidov, Bağır Rizayev və Nəriman bəy Nərimanbəyov İrəvanın Ermənistana güzəşt edilməsi haqqında qərara yazılı şəkildə etirazlarını bildirsələr də nəticəsi olmur. İrəvan quberniyasından alınan həyəcanlı xəbərləri yerində öyrənmək üçün nümayəndə heyəti göndərmək qərara alınır. Şərqi Anadoluda türklərə qarşı kütləvi qırğınlar törədən erməni silahlı dəstələrini təqib edən türk qoşunları 1918-ci ilin mayında Gümrü və Böyük Qarakilsə şəhərlərini erməni dəstələrindən təmizləmişdi. Türk ordusu İrəvan şəhərinin 7 kilometrliyindəki Uluxanlı stansiyasınadək gəlib çatsa da, şəhərə daxil olmadan Naxçıvan istiqamətində hərəkət etmişdi. İyunun 4-də Batumda Türkiyə ilə Ermənistan arasında imzalanan sülh və dostluq haqqında barış müqaviləsinə əsasən Ermənistan Respublikasının ərazisi təqribən 10 min kv.km, əhalisi isə 321 min nəfər (o cümlədən 230 min erməni, 80 min müsəlman, 5 min yezidi kürdləri, 6 min digər millətlər) təşkil edirdi. Bu respublikanın ərazisinə Novo-Bəyazid qəzası, İrəvan qəzasının beşdə üçü, Eçmiədzin qəzasının dörddə biri, Aleksandropol qəzasının dörddə biri daxil idi. Milli Şuranın iyunun 13-də keçirilən iclasında ermənilərin müsəlmanlara qarşı törətdikləri qırğınlar barədə İrəvandan gələn xəbərlər müzakirə edilir. İrəvan quberniyası ərazisində ev-eşiyindən didərgin salınan və ac-yalavac dolanan qaçqınların sayının 150 min nəfərə çatdığı, ermənilərin 206 kəndi dağıtdığı bildirilir. Milli Şura İrəvan quberniyasındakı qaçqınlara maddi yardım göstərilməsi üçün nümayəndə göndərməyi qərara alır. Həmçinin İrəvan quberniyası ərazisində mövcud olan türk qoşunlarının komandanlığından xahiş edilir ki, qaçqınlara ərzaq yardımı etsin və onların öz yer-yurdlarına qayıtmaları üçün Ermənistan hökumətinə təsir göstərsin. Andranikin komandanlığı altinda erməni silahlı dəstələrinin Zəngəzuru ələ keçirməsi, Ermənistan hökumətinin Dağlıq Qarabağı mübahisəli ərazi hesab etməsi Azərbaycan diplomatiyasını adekvat addım atmağa vadar etmişdi. Azərbaycanın Gürcüstandakı diplomatik nümayəndəsi Ermənistanın Gürcüstandakı nümayəndəsinə məktubunda Qarabağın mübahisəli zona hesab edilməsi haqqında Ermənistanın iddiasının tərəflər arasında əldə olunmuş razılığın pozulması demək olduğunu, Azərbaycan tərəfinin də İrəvan şəhərinə, İrəvan quberniyasının Eçmiədzin, Novo-Bəyazid və İrəvan qəzalarının bir hissəsinə ərazi iddiası hüququnu özündə saxladığını bildirmişdi. 1918-ci il oktyabrın 30-da imzalanan Mudros sazişinə əsasən türk qoşunlarının Cənubi Qafqazdan geri çəkilməsindən sonra ermənilərin İrəvan quberniyası ərazisində azərbaycanlılara qarşı kütləvi qarət-qırğınlarının ikinci mərhələsi başlanmışdır. Azərbaycan hökuməti dekabrın sonlarında Məhəmməd xan Təkinskini Ermənistanda diplomatik nümayəndə təyin edir. Azərbaycanın İrəvanda diplomatik nümayəndəliyi fəaliyyətə başlayanadək İrəvan quberniyası ərazisində ermənilərin törətdikləri vəhşiliklər barədə beynəlxalq təşkilatları, Azərbaycan mətbuatını və rəsmi dairələrini İrəvan Müsəlman Milli Şurası, İrəvan Müsəlman Xeyriyyə Cəmiyyəti və İrəvan Quberniyası Həmyerliləri Təşkilatı məlumatlandırırdı. İrəvan Quberniyası Həmyerliləri Təşkilatının sədri Teymur xan Makinskinin 4 yanvar 1919-cu ildə göndərdiyi məlumatda deyilirdi ki, 1917-ci ilin dekabrından 1918-ci ilin iyun ayına – yəni türk qoşunlarının gəlişinədək İrəvan quberniyasında erməni hərbi dəstələri tərəfindən 200-dən çox müsəlman yaşayış məntəqəsi dağıdılmış, qarət edilmiş, yandırılmış, əhalisinin bir qismi öldürülmüş, bir qismi də dağlara qaçaraq aclıqdan və soyuqdan məhv olmuşlar. Onun məlumatına görə, erməni silahlı dəstələri Sürməli qəzasını bütünlüklə, İrəvan, Eçmiədzin, Şərur-Dərələyəz qəzalarının bir hissəsini ələ keçirərək Naxçıvan istiqamətində hərəkət edirlər. Təqsirsiz müsəlman əhalisi ya məhv edilir, ya da öz kəndlərindən qovularaq dağ yolları ilə İrana qaçırlar ki, bu da elə labüd ölüm deməkdir. Teymur xan Makinski zorla boşaldılmış müsəlman kəndlərində Türkiyədən gələn erməni qaçqınlarının məskunlaşdığını yazırdı.